Bardzo lubię od czasu do czasu sięgnąć po dobry reportaż, czy literaturę faktu. „Jakbyś kamień jadła” Wojciecha Tochmana zdecydowanie do takich należy. To moje pierwsze spotkanie z tym autorem i z pewnością nie ostatnie. Wojciech Tochman w tej książce niczego nie ubarwia, nie umniejsza, pisze o tym, o czym opowiedzieli mu ludzie oraz o tym, co sam zobaczył. Książka zawiera relacje kilku kobiet, które przeżyły koszmar związany z wszystkim tym, co „dozwolone” w okresie trwania wojny. Ogromną nienawiść, gwałty, obozy koncentracyjne, masowe egzekucje i groby, następnie niezliczone ekshumacje, krótko mówiąc olbrzymie ludzkie cierpienie. Ludzie wyciągani z domów, zabijani na podwórkach, gwałcone kobiety, ludzkie ciała porzucane w jaskiniach to koszmar, który wydarzył się wiosną 1992 roku w Bośni i Hercegowinie.

„Tych, co zostali we wsi, wyciągali z domów. Zabijali na podwórkach. Albo tam na skrzyżowaniu, w polu, na łące. Nastolatków też. Kobietom i dzieciom zabronili podchodzić do okien. Strzelali w szyby. Noże wycierali w białe ręczniki, szli dalej.[…] Sąsiadkę zaciągnęli na strych. Znali ją z Prijedoru, pracowała w restauracji u Muzułmanina. Zgwałcili, zabili, poszli dalej.[…] Niektórych jeszcze żywych pakowali na ciężarówki. Odjeżdżali w nieznane. Dziś wiemy, ze do obozów śmierci. Tam ich męczono. I może mój tam cierpiał. Chciałabym wiedzieć jak. Co robili z jego ciałem”. Str. 84

Ta książka to kolejny dowód na to, jakim okrucieństwem jest wojna. Autor w tej pozycji nie opisuje szczegółowo samego konfliktu i jego przyczyn, ale przede wszystkim jego skutki. Ogromne zagubienie, cierpienie z powodu straty najbliższych, biedę, głód, bezdomność, wegetację oraz próby odnalezienia się w nowej, trudnej rzeczywistości to problemy, z jakimi zmagają się ludzie dotknięci potężną traumą, jaką jest wojna.

Postacią godną uwagi w tym krótkim reportażu jest doktor Ewa Klonowski, antropolog, która z niezwykłą sumiennością i troską wyłowiła ze studni, wyciągnęła z jaskiń, wygrzebała na śmietniskach tysiące ciał. Dr Ewa pracowała w 1996r. w Bośniackiej Komisji ds. Poszukiwania Zaginionych, wykazała się ogromnym poświęceniem w wydobywaniu i kompletowaniu ludzkich kości, a następnie w ich identyfikacji. Przede wszystkim, po to, aby Ci, którzy przeżyli mogli godnie pochować swoich bliskich.

„Nie opuszczam żadnej ekshumacji. Był wysoki, ubrany w niebieską koszulkę i robocze zielone spodnie. Poznam go, pożegnam. Bo jak długo można tęsknić za człowiekiem, o którym wiesz, że już nigdy do ciebie nie wróci? Str. 84

Po wojnie w Bośni i Hercegowinie (1992-1995) powstała lista zaginionych, na której znalazło się kilkadziesiąt tysięcy nazwisk. Przy pomocy antropologów sądowych zatrudnionych przez państwo, ocaleni poszukiwali swoich najbliższych. Antropolodzy ekshumowali masowe mogiły i dzięki badaniom DNA udało się zidentyfikować wiele wygrzebanych kości, po to aby ocaleni w końcu mogli pochować swoich bliskich i złożyć ich szczątki w pojedynczych grobach.

Czytając tego typu literaturę zawsze odczuwam olbrzymi ból, przeraża mnie, że człowiek człowiekowi potrafi wyrządzić tyle krzywd, to dla mnie niepojęte. Ta niedużych rozmiarów książka, to na pewno próba oddania hołdu ofiarom, ale również wielka przestroga dla ludzkości, gdyż autorowi w zdumiewający sposób udało się ukazać okrucieństwo jakim jest wojna, kiedy na mocy kuriozalnego prawa i w imię Boga zabija się niewinnych ludzi.

Bardzo lubię od czasu do czasu sięgnąć po dobry reportaż, czy literaturę faktu. „Jakbyś kamień jadła” Wojciecha Tochmana zdecydowanie do takich należy. To moje pierwsze spotkanie z tym autorem i z pewnością nie ostatnie. Wojciech Tochman w tej książce niczego nie ubarwia, nie umniejsza, pisze o tym, o czym opowiedzieli mu ludzie oraz o tym, co sam zobaczył. Książka zawiera...