Leciwa praca Kazimierza Chłędowskiego (1920) to zbiór krótszych bądź dłuższych szkiców i esejów osnutych wokół głównych bohaterów XVI-wiecznej historii Francji. Autor wychodzi od Franciszka I, a kończy na Montaigne i Brantome. Pisarstwo Chłędowskiego iskrzy od anegdot, nie ma tu żadnych tabelek i procentowych wyliczeń, cały nacisk położony jest na rolę jednostki w historii oraz rozwój kultury i sztuki. Oczywiście, wszyscy ci, dla których książka bez przypisów z sygnaturami akt jest bezwartościowa wzruszą ramionami i wskażą na "cherry picking" oraz miejscami zdezaktualizowane informacje.

Jednak bardziej otwarty czytelnik z zamiłowaniami humanistycznymi dostrzeże w takiej literaturze pewną inspirację myślową i wsparcie dla wyobraźni. Czytając o wydarzeniach sprzed 400 czy 500 lat trudno czasem zwizualizować sobie ówczesne życie w każdym aspekcie. Z kolei gdy erudyta Chłędowski pisze o zmieniającej się modzie kobiecej, cytuje co bardziej godne zapamiętania bonmoty, czy prezentuje mentalność dworaków w oparciu o tworzoną przez nich poezję, "zobaczyć" XVI-wieczną Francję jest nieco łatwiej.

Pozytywne wrażenie pogłębia naprawdę piękny, klarowny język autora i jego gawędziarski styl. Mistrzowskie puenty w rodzaju tej ze str. 337, że "w wojnie religijnej zapomniano o religii", uzupełniają równie trafnie dobrane cytaty z ówczesnych "wielkich" - jak np. zgryźliwa wypowiedź Kalwina o śmierci Franciszka II ze str. 140. Jak na tamte czasy autor oparł swoje szkice na konkretnej dawce źródeł i opracowań w kilku językach. Dla osób bez znajomości języka francuskiego pewną wadą mogą być liczne fragmenty poezji, które są zamieszczone w oryginale, ale można je szybko przetłumaczyć przy użyciu aplikacji Google Obiektyw. Niekiedy autor prezentuje przestarzałe ustalenia - np. w kwestii przyczyn śmierci Joanny d'Albret, która wcale nie została otruta, tylko zmarła na gruźlicę. Niektóre oceny autora również są dyskusyjne, tak jak nie każdy esej i szkic jest równie wciągający. To nie jest pomnikowa praca naukowa bez skazy, ale owoc humanistycznej pasji podpartej erudycją i pisarskim talentem. Warto uzupełnić materiał z bardziej topornych prac naukowych o takie właśnie lektury.

Leciwa praca Kazimierza Chłędowskiego (1920) to zbiór krótszych bądź dłuższych szkiców i esejów osnutych wokół głównych bohaterów XVI-wiecznej historii Francji. Autor wychodzi od Franciszka I, a kończy na Montaigne i Brantome. Pisarstwo Chłędowskiego iskrzy od anegdot, nie ma tu żadnych tabelek i procentowych wyliczeń, cały nacisk położony jest na rolę jednostki w historii...