Kot jest jednym ze zwierząt żyjących najbliżej człowieka od kilku tysięcy lat, stworzeniem niezależnym, tajemniczym; czczonym jako święte, ale również uważanym za narzędzie diabelskie. Wśród tych sprzecznych poglądów na naturę kocią kilka elementów uznanych zostało za bezsprzecznie pewnego – kocia inteligencja, niezależność w relacjach z człowiekiem, nieprzewidywalność oraz swoboda w wyborze własnych dróg. Cechy te doskonale charakteryzują głównego bohatera pewnej noweli graficznej, może z małym wyjątkiem – bo zwierzę, o którym mowa, jest bardzo przywiązane do właściciela, a raczej właścicielki. I właśnie ta cecha – przywiązanie raczej do człowieka niż do miejsca – wskazywać może na rasę tego oryginalnego stworzenia. Przedstawienie graficzne tego bohatera bywa bowiem w tym wypadku dość wieloznaczne – możemy bowiem równie dobrze ujrzeć w nim kota syjamskiego, kota egipskiego czy wreszcie (co najbardziej prawdopodobne na podstawie wspomnianej wyżej cechy) sfinksa czyli egipskiego kota księżycowego, pochodzącego z Meksyku, rasę starożytną i bardzo kontrowersyjną ze względu na brak sierści.

Kot rabina – bo o nim mowa – jest tytułową postacią serii komiksów znanego francuskiego autora tego gatunku Joanna Sfara. W realiach lat 20-tych XX wieku w Algierze śledzimy perypetie niezwykłego mówiącego kota – poligloty, który w pewnym momencie traci dar posługiwania się ludzką mową tracąc zdolności jej rozumienia, niepokornego charakteru oraz zdolności uważnego obserwowania otaczającego świata. A świat to niezwykły w dwójnasób – w chwili bowiem, gdy damy się wciągnąć w klimat domu rabina, właściciela kota, pełnego starych ksiąg i innych atrybutów kojarzących się z wyposażeniem pobożnego, a może nawet ortodoksyjnego Żyda, zostajemy z niego wyrwani. Ze zdziwieniem przyglądamy się ubiorowi i wyglądowi rabina, przywodzącymi na myśl raczej wizerunek mułły lub imama, a nasze zaskoczenie rośnie po spotkaniu z córką rabina, której ubiór zdecydowanie nie przypomina przyodziewku przyzwoitej żydowskiej kobiety i nazwać go należy raczej skromnym, to znaczy skąpym – dziewczyna eksponuje odkryte ramiona i brzuch, nie wspominając już o tym, że ma na sobie… spodnie, w dodatku są to szarawary. Nasze zadziwienie rośnie zaś w dalszym ciągu lektury – oto bowiem mamy możliwość uczestniczenia w świecie swoistej harmonii i dążenia do szczęścia, przerywanym jednak dość często aktami złośliwości innych ludzi, nieporozumień czy przemocy. W pierwszym tomie akcję napędza zaborcza miłość kota do córki rabina Zlabii. Kot, zyskując dar mowy po pożarciu papugi, staje się jednak – zdaniem rabina – złym towarzystwem dla dziewczyny, bo uczy ją wolnomyślicielstwa i pogardy dla tradycji. Dzięki temu wywiązują się fascynujące dyskusje teologiczne, naukowe i filozoficzne, miedzy niepokornym zwierzęciem i jego uczonym panem. W każdym kolejnym tomie do tej trójki głównych bohaterów dołączają następni, a ich pojawienie się prowokuje ciekawe zmiany i fabuła obiera nieoczekiwane kierunki. Podróżujemy wraz z bohaterami do innych krajów, zaś w ostatniej części uczestniczymy w poszukiwaniu mitycznej afrykańskiej Jerozolimy wraz z jej niezwykłymi mieszkańcami. Jak to się zakończyło przekona się każdy, kto zatopi się w tym smakowitym woluminie.

Dzieło wciąga, fascynuje, zmusza do refleksji zarówno dzięki formie, jak i treści. Ilość poruszanych tematów i ich różnorodność przyprawia o zawrót głowy – znajdziemy tu m. in. kwestie religii, tolerancji, rasizmu, tradycji, wielokulturowości, przyjaźni, miłości, przemocy, wojen, fanatyzmu, filozofii, ezoteryki, mitów oraz wielu aluzji i nawiązań literackich od Tory przez kabałę po „Czerwone i czarne” Stendhala. Intryguje wielość rozwiązań formalnych – od tradycji ustnej opowieści wschodniej, nawiązującej do Ksiąg tysiąca i jednej nocy, baśniowej formy rodem z bajek La Fontaine’a oraz innych opowieści o zwierzętach, przez elementy fabuły podróżniczej i przygodowej oraz kryminalnej po formę szkatułkową, gdy bohaterowie wymieniają się opowieściami lub opowiadają o bohaterach opowiadających coś innym. - Autor dedykuje niektóre tomy innym wielkim artystom – pisarzom czy malarzom. Nie mniej zachwyca wielość nawiązań wizualnych, wśród których najbardziej czytelne są odniesienia do malarstwa algierskiego. Nie sposób też nie wspomnieć, że istotna inspiracją były dla Sfara jego żydowskie korzenie: matka o pochodzeniu aszkenazyjskim, której rodzina przybyła z Ukrainy oraz ojciec Sefardyjczyk. Autor wspomina, że w jego serii Profesor Bell można odnaleźć humor aszkenazyjski, zaś "Kot rabina" inspirowany jest tradycją sefardyjską.

W Polsce do tej pory ukazało się osiem, spośród ponad dwudziestu, książek tego autora, uznawanego za jednego z najważniejszych twórców nowej fali francusko-belgijskiego komiksu: trzy tomy serii Profesor Bell, wydane przez Mroja Press, dwa pierwsze tomy serii "Kot rabina" nakładem wydawnictwa Post (po których nastapiło zawieszenie planów wydawniczych dalszych części), "Mały Książę" - komiks inspirowany klasyczną książką Saint-Exupèry’ego (wyd. Znak), "Mały świat Golema" (Mroja Press) oraz "Klezmerzy" (wyd. kultura gniewu). Teraz mamy wreszcie okazję poznać całość tej niezwykłej serii, nagradzanej i uwielbianej przez czytelników wielu krajów, z nadzieją na jej kontynuację, co sugeruje zapowiedź autora na końcu ostatniego tomu.

Jeśli szukasz inteligentnego komiksu, z wieloma watkami, nawiązaniami, niejednoznacznymi bohaterami, jeśli nieobce są ci rozterki filozoficzne, rozmyślania o naturze ludzkiej, boskiej i zwierzęcej, jeśli chcesz choć przez chwilę pobyć w świecie, w którym religia może łączyć a nie dzielić, a wiara wyznawców największych religii nie tylko nie przeszkadza, ale sprzyja porozumieniu, jeśli chcesz poznać rabina, któremu nieobce rozterki, a jego największym przyjacielem jest imam, jeśli chcesz zobaczyć jak kultura wpływa na filozofię i styl życia, wreszcie jeśli szukasz niebanalnej rozrywki, stawiającej wymagania jej uczestnikom – ten pięknie wydany przez Wydawnictwo Komiksowe tom jest dokładnie dla ciebie. Spróbuj - może będzie to jedna z twoich najbardziej zaskakujących podróży literackich?

Jowita Marzec