„Los” to kolejny tom cyklu osadzonego w świecie Eskaflonu, krainy pod rządami armii, kanclerza, watażków i band przemierzających leśne ostępy, której jedynym niepodzielnym władcą wydaje się być okrutny demon Dżasko. Czwarta część „Wielkiego Północnego Oceanu” jest przedostatnią. Przynosi odpowiedzi na wiele postawionych wcześniej pytań, ale i rodzi kolejne.

Pod względem fabuły, zwłaszcza przedstawienia wcześniejszych losów postaci, ten tom jest znakomity, ale jeśli chodzi o prowadzenie akcji – bardzo nierówny. Rin, wyrzutek, sierota, nieufny, a jednocześnie wierny i oddany giermek (Mikadejo) Dzikiego Kruka, w większości sytuacji reprezentuje perspektywę czytelnika. Całe uniwersum poznajemy oczami tego już nie chłopca, ale jeszcze nie mężczyzny. Nie ulega jednak najmniejszej wątpliwości, że to pułkownik Danaen jest głównym bohaterem cyklu. Dlatego bardzo cieszy mnie, jak wiele wysiłku dołożyła autorka, by w intrygujący sposób wprowadzić kilka znaczących postaci z przeszłości Kruka. Do nich należy Laemas, jego mistrz, niezrównany szermierz, ale również aktor, a nawet tancerz; księżna Akina (której portret, zarysowany jedynie kilkoma przywołanymi we wspomnieniach tekstami, rozpala chęć poznania bliżej tej niezwykłej kobiety) oraz, przede wszystkim, generał Dżaermione Monde. Ten ostatni nie jest jedynie złowróżbnym cieniem przeszłości, a łącząca go z Krukiem więź sprawi, że porucznik weźmie udział w potężnej rozgrywce politycznej, i to opowiadając się po stronie swoich dotychczasowych wrogów. Rin nie może uwierzyć, że jego mistrz wyrzeka się obranej wcześniej drogi. Te fragmenty czyta się jak znakomity kryminał albo thriller psychologiczny, a pieczołowitość, z jaką autorka odmalowuje wątpliwości i zniechęcenie uwikłanych w toksyczną relację bohaterów, dowodzą ogromnego kunsztu i kojarzy się z powieściami Henry’ego Jamesa.

Ale porównanie z Jamesem to nie tylko komplement dla twórczości Szelenbaum. James, choć przenikliwy, bywa zbyt drobiazgowy. Pewne wątpliwości budzi we mnie metoda przekazywania emocji postaci poprzez zagęszczanie tekstu. Jego lektura w pewnym momencie staje się męcząca w stopniu trudnym do uzasadnienia konwencją. Proces łamania Kruka jest długi i bolesny nie tylko dla bohatera. W porównaniu z tymi partiami książki późniejsze odzyskiwanie sił, nadziei i determinacji wydaje się przebiegać niepokojąco szybko. Świetna skądinąd scena w karecie – podczas której Rin doświadcza swojego nauczyciela – pod względem konkluzji nie zaskakuje. Chyba wolałabym nieco inne rozłożenie akcentów. Czy powinniśmy uwierzyć, że Kruk tak szybko poradził sobie z proponowaną mu formą współpracy, ponieważ od początku zamierzał wykorzystać ją do swoich celów? Przypuszczam, że nie – inaczej spotkanie z przeszłością nie byłoby tak bolesne. Dalsze wydarzenia toczą się, jak na mój gust, za szybko. Jednak, mimo zastrzeżeń, muszę przyznać, że taki zabieg ma swoje plusy – zamykamy książkę z uczuciem niedosytu i zaczynamy liczyć dni do premiery ostatniej części.

Pod wieloma względami „Los” jest w stanie przekonać nawet dotychczasowych krytyków serii. Po pierwsze, Rin, postać niebagatelna, ale i trudna do poprowadzenia (trochę w stylu tytułowego Samuraja z powieści Shusaku Endo) wreszcie dorasta. Nawet jego wierność i posłuszeństwo przestają być ślepym wypełnianiem rozkazów. Od czasu śmierci Edyniela Rin znajduje w życiu cel. Ale o tym, że na młodego Mikadejo zaczynamy patrzeć inaczej, decyduje również dziwna zbieżność losów chłopca i porucznika – porzucenie przez ważną dla nich osobę, pragnienie śmierci… Relacja ucznia i mistrza staje się nie tylko bardziej symetryczna, demokratyczna, ale i po prostu ludzka, odkąd mamy okazję przekonać się, jak wiele Kruk chce poświęcić, by uratować Rina.

Już w tym momencie autorka zamyka usta wszystkim, którzy narzekali na brak znaczących postaci kobiecych. Historia Kruka dużo wyjaśnia w tej materii, a wspomnienie panny Akiny pozwala mieć nadzieję, że w ostatnim tomie usłyszymy jeszcze ciekawszą opowieść. Bardzo cenna wydaje mi się obserwacja, jak nawet w poplątanych, duszących, pełnych przemocy relacjach bohaterowie szukają odbicia czystszego, piękniejszego uczucia – choć podążają za błędnym ognikiem, to nie można powiedzieć, że świadomie odwracają się od światła. Może jedynie Monde, głoszący pochwałę „cnoty egoizmu” (niestety, dużo prymitywniejszą niż u Ayn Rand, a przez to właściwie karykaturalną) wydaje się człowiekiem zdeprawowanym i, wbrew temu, co twierdzi, nieszczęśliwym.

„Wielki Północny Ocean” został napisany pięknym, obrazowym, silnie zmetaforyzowanym językiem. Autorce nie brak wyobraźni i talentu, a liczba dyskretnych odwołań do innych dzieł literackich i fragmenty metanarracyjne ukazują, że potrafi ona podejść do materiału językowego z dystansem, który nie wyklucza powagi, ale eliminuje niebezpieczne zadęcie. Niestety, zdarzają się momenty (sporadycznie, ale jednak), w których poetyckiej wyobraźni należałoby nałożyć cugi – tu przydałaby się dobra korekta, pozwalająca wyłapać kilka mniej szczęśliwych sformułowań. Podczas prac nad czwartym tomem WPO korektorka wyjechała na narty albo zapadła w sen zimowy – jak inaczej mam rozumieć fakt, że na jednej stronie (np. 83.) potrafi brakować sześciu przecinków? Podobne potknięcia zdarzają się niepokojąco często. Wstyd, że lekturę dobrej powieści psują tak łatwe do usunięcia błędy. Na szczęście znów mogę pochwalić elegancki projekt okładki, więc pod względem samej edycji bilans zysków i strat wychodzi na zero. Wielbicieli cyklu – do których sama się zaliczam – nie muszę namawiać. Nieprzekonanym zaręczam, że „Los” rozwieje sporo ich wątpliwości.

„Los” to kolejny tom cyklu osadzonego w świecie Eskaflonu, krainy pod rządami armii, kanclerza, watażków i band przemierzających leśne ostępy, której jedynym niepodzielnym władcą wydaje się być okrutny demon Dżasko. Czwarta część „Wielkiego Północnego Oceanu” jest przedostatnią. Przynosi odpowiedzi na wiele postawionych wcześniej pytań, ale i rodzi kolejne.

Pod względem...