Autorowi nie sposób odmówić pasji i dokładności w ukazaniu obłędnych posunięć KG AK i rządu emigracyjnego, które ostatecznie doprowadziły do wybuchu Powstania. Nie ulega wątpliwości, że doszło do niego z inspiracji Sowietów, którym udało się głęboko wniknąć w struktury podziemia, obsadzając wysokie stanowiska jego struktur swoimi agentami wpływu.

Podczas lektury trudno jednak oprzeć się wrażeniu, że Zychowicz z premedytacją ignoruje wytyczne obowiązujące każdego historyka. Konstrukcja narracji opiera się niejednokrotnie na błędnych założeniach, iż wszyscy podejmujący decyzję posiadali szczegółową wiedzę na temat sytuacji wojennej, jaką dysponujemy dziś. Przez takie spojrzenie na sprawę polską bardzo łatwo dochodzi do rozmaitych nadużyć. Niemniej, są one autorowi niezbędne dla umocnienia tez przyjętych we wstępie. Przykładów takich można przytoczyć mnóstwo, przy czym Zychowiczowi nieraz zdarza się zaprzeczać sobie samemu. Wychodzi bowiem z założenia, że wszyscy Polacy znali postanowienia Teheranu skazujące ich ojczyznę na powojenne zniewolenie (str. 188). W istocie wiedzieli o nich w równym stopniu, co o tajnych ustaleniach paktu Ribbentrop-Mołotow. Pozostaje to zresztą w sprzeczności z wcześniejszym spostrzeżeniem (jakże trafnym), iż rząd wychodźczy okłamywał naród co do postanowień Wielkiej Trójki dotyczących żywotnych interesów kraju.

Podobnie przedstawia się ocena ewentualnego wpływu PPR na ogłoszenie zrywu stolicy. Autor post factum, z dzisiejszej perspektywy, słusznie deprecjonuje znaczenie tejże agentury, swoje uzasadnienie motywując jakże ahistorycznym sformułowaniem „jak wynika z dokumentów…” (str. 390). Nieraz uznaje konieczność zbrojnego przeciwstawienia się wkraczającej na ziemie polskie Armii Czerwonej (str. 474), w innym miejscu – jest przekonany, że wobec beznadziejności ustaleń Teheranu nie pozostało nic innego, jak... pogodzić się z jej obecnością (str. 479). Nie brakuje i innych twierdzeń, pisanych z perspektywy biurka, bez uwzględnienia ówczesnych realiów – „po porażce Niemców pod Stalingradem nasz los został przypieczętowany” (str. 479). A któż mógł być tego pewien na ponad dwa lata przed końcem wojny?

Niekonsekwencją wykazuje się autor w ocenie zachowania gen. Okulickiego, zwłaszcza w czasie drugiego pobytu na Łubiance. Dziwi się składanym przez niego wiernopoddańczym deklaracjom, podczas gdy wcześniej nakazuje czytelnikowi wstrzymanie się od krytyki z uwagi na makabryczne metody śledczych NKWD.
Za niepodważalny atut książki uznać należy natomiast naświetlenie roli generałów Tatara i Okulickiego w doprowadzeniu do Powstania. Kulisy ich współpracy z Sowietami, która przybierała wręcz formę dywersji wobec dyrektyw Naczelnego Wodza, dotychczas nie zostały zbyt szeroko opisane w literaturze przedmiotu.

Przyznaję jednak z przykrością, że sama idea książki idealnie wpisuje się w nurt historii skandalizującej, w której rolę zastanych okoliczności celowo się umniejsza, aby zyskać rozgłos i przedstawić ją w jak najbardziej sensacyjnej formie. A przecież historia polega na najdalej posuniętej ostrożności w wydawaniu sądów, które w pierwszej kolejności należy formułować pod kątem tego, jaką wiedzą dysponowali decydenci, a nie jaką udało się zgromadzić nam, współczesnym.

ŁS

Autorowi nie sposób odmówić pasji i dokładności w ukazaniu obłędnych posunięć KG AK i rządu emigracyjnego, które ostatecznie doprowadziły do wybuchu Powstania. Nie ulega wątpliwości, że doszło do niego z inspiracji Sowietów, którym udało się głęboko wniknąć w struktury podziemia, obsadzając wysokie stanowiska jego struktur swoimi agentami wpływu.

Podczas lektury trudno...