Zrywów dramatycznych, gdyż zakończona klęską walka warszawiaków z niemieckimi najeźdźcami zakończyła się śmiercią około 10 tysięcy żołnierzy i ponad 150 tysięcy cywilów. W wyniku działań wojennych, w tym licznych podpaleń kamienic przez niemieckich żołnierzy zniszczony został również ogrom budynków i instytucji mieszczących się w Warszawie, w tym gmach Prudentialu i liczne zabudowania Starego Miasta.

Spór o ocenę Powstania Warszawskiego, które wybuchło 1 sierpnia 1944 roku, toczy się od lat. Osnuty jest w głównej mierze wokół tego, czy Powstanie, z racji nikłej szansy powodzenia walk przeciwko lepiej uzbrojonym i liczebniejszym Niemcom, powinno być w ogóle rozpoczynane. I czy poniesione w Powstaniu straty, przede wszystkim ludzkie, ale również materialne, nie zostały poniesione na marne.

Proponowane przez nas książki starają się odtworzyć najważniejsze trzy miesiące z życia Warszawy 1944 roku. Miesiące, które dla powstańców były oddechem wolności po trwającej blisko pięć okupacji. A zarazem zapowiedzią piekła, które mieli im jeszcze zgotować hitlerowcy.

Na liście znajdują się zarówno pozycje stricte historyczne, jak i biografie Powstanek i Powstańców, a także powieść Roman Bratnego i książka z dziedziny nauk społecznych.

Spojrzenie całościowe

„Powstanie'44”, Norman Davies

Norman Davies, autor monumentalnego dzieła „Europa”, to jeden z najważniejszych współczesnych popularyzatorów historii Polski – tak w Polsce, jak i zagranicą. W naszym serwisie jego książki na półkę „przeczytane” dodało 4,943 użytkowników. Dzięki jego książce „Boże igrzysko” (ang. „God's Playground”), która ukazała się w oryginale w 1981 roku, historia Polski stała się bardziej dostępna czytelnikom na Zachodzie. Za swój udział w krzewieniu wiedzy o historii i kulturze naszego kraju był wielokrotnie odznaczany, w tym i najważniejszym polskim odznaczeniem cywilnym, czyli Orderem Orła Białego, który Davies otrzymał z rąk Prezeydenta RP Bronisława Komorowskiego w 2012 roku.

„Powstanie'44” ukazało się w Polsce 70 rocznicę rozpoczęcia walk w Warszawie, w 2014 roku. Opatrzona licznymi wspomnieniami uczestników zdarzeń, nie tylko opisuje sam przebieg walk i ich skutki, ale również tło Powstania – zarówno to krajowe, jak i na arenie międzynarodowej. Książka napisana jest żywym i emocjonalnym językiem. W oryginalnym anglojęzycznym wydaniu, książka Davisa zawiera z angielszczone pseudonimy Powstańców, a także niektóre imiona i nazwiska – miało to na celu przybliżenie opisywanej historii obcojęzycznemu czytelnikowi.

Książka Normana Daviesa została oceniona w serwisie lubimyczytać.pl średnio na 8,1/10.

„Obłęd '44. Czyli jak Polacy zrobili prezent Stalinowi, wywołując powstanie warszawskie”, Piotr Zychowicz

Książka dziennikarza i publicysty historycznego Piotra Zychowicza to pozycja stojąca w kontrze do oficjalnej narracji dotyczącej Powstania. Autor forsuje tezę, że dzięki decyzji o wspieraniu przez oddziały AK Armii Czerwonej, kierownictwo Armii Krajowej dopuściło się zdrady i kolaboracji z wrogiem. Tę decyzję nazywa obłędem.

Apogeum tego obłędu była, według Zychowicza, decyzja o wszczęciu Powstania Warszawskiego. Zryw ten, choć bohaterski, nie miał najmniejszych szans powodzenia. Spowodował za to gigantyczne straty: zagładę 200 tysięcy Polaków, zburzenie stolicy – wraz z bezcennymi skarbami kultury – i zniszczenie AK. Jedynej poważnej siły, która mogła się przeciwstawić sowietyzacji Polski. Było to spektakularne, ale bezsensowne samobójstwo. Powstanie Warszawskie okazało się najlepszym prezentem, uważa Zychowicz, jaki mógł sobie wymarzyć Stalin.

Głośna książka Zychowicza ma w naszym serwisie wystawionych aż 251 opinii i przeszło 1400 ocen. Ich średnia to 7,6/10

Historie indywidualne

„Zagłada miasta. Świadectwa ludzi Powstania”

Praca zbiorowa, będąca zapisem najważniejszych świadectw uczestników i obserwatorów wydarzeń z sierpnia 1944 roku. Wyłaniająca się z tych indywidualnych historii opowieść o Powstaniu, to opowieść o tragicznej determinacji, która musi przynieść klęskę. Te świadectwa zebrali i opracowali redaktorzy i historycy związani z Fundacją Ośrodka Karta.

„Dla wielu śmierć miasta to wzmianka w ko­munikacie albo z dala oglądany słup czarnego dymu. Dla tych, co przez to przeszli, dla nas, co tam byliśmy – to projekcja makabrycznego filmu. Ja taki film o śmierci mych bliskich, o śmierci mych kolegów, o śmierci miasta oglądałem z rzę­dów, gdzie obowiązywało opanowanie. Lecz rze­czywiście – bardziej nas przeraża jeden płonący dom niż cała płonąca dzielnica. Do dziś mam w oczach obraz spalonego przez «krowę» mężczy­zny, gdy spokojnym głosem prosił o papierosa. On już wtedy wiedział – tak jak my uświadomiliśmy to sobie nieco później – że ratunek nie przyjdzie” – Olgierd Sawicki, powstaniec

 Opublikowana w 2020 roku książka została w serwisie lubimyczytać.pl oceniona na 7,9/10.

„Pamiętnik z powstania warszawskiego”, Miron Białoszewski

Najczęściej ocenianą książką opatrzoną w naszym serwisie tagiem powstanie warszawskie jest pamiętnik spisany przez polskiego poetę i prozaika Mirona Białoszewskiego. Białoszewski nie był żołnierzem, tylko cywilem; po kapitulacji powstania, wraz z ojcem trafił do obozu przejściowego w Pruszkowie. W „Pamiętniku z powstania warszawskiego” opisuje swoje doświadczenia z perspektywy cywila. Brakuje w nim heroizmu walk i żołnierskiego patosu; jest to za to świat piwnic, kanałów, bram i podwórek, w których cywile kryli się przed okrucieństwami wojny.

Na podstawie książki Białoszewskiego powstał spektakl w reżyserii Jerzego Bielunasa, a w 2014 roku, aby uczcić 70-lecie Powstania, oratorium w reżyserii Krystyny Jandy. Sam Białoszewski oprócz pisania prozy, poezji i dramatów był również aktorem – prowadził w czasie okupacji Teatr Swena, a już w latach powojennych, działał m.in. w Teatrze na Tarczyńskiej i Teatrze Osobnym.

Książka Mirona Białoszewskiego zostala w naszym serwisie oceniona przez 2800 użytkowników, średnio na 6,6/10.

„Dzieci 44. Wspomnienia dzieci powstańczej Warszawy”, Jerzy Mirecki

Wśród mieszkańców powstańczej Warszawy byli również najmłodsi. Zarówno te walczące z bronią, służące w oddziałach jako łącznicy, pomocnicy sanitariuszy i organizatorzy poczty polowej, ale także i mali cywile. Dla nich wszystkich wojna była olbrzymią traumą.

Publikacja Jerzego Mireckiego jest owocem długoletniego trudu, jaki włożył w zebranie, opracowanie i udostępnienie czytelnikom relacji dzieci, które uczestniczyły w Powstaniu Warszawskim bądź tylko patrzyły oczami dziecka na obraz tragedii walczącej, płonącej i burzonej Warszawy. Zbiór relacji zawiera nie tylko wspomnienia ówczesnych dzieci Warszawy, ale też relacje o dzieciach – tak jak je zapamiętali dorośli żołnierze Powstania.

Książka Jerzego Mireckiego ma w naszym serwisie wystawioną średnią ocenę 7,5/10. 

„Powstańcy”, Magda Łucyan

„Powstańcy” to kolejna książka oparta na wspomnieniach. Jej autorka, dziennikarka TVN-u Magda Łucyan przeprowadziła rozmowy z ostatnimi żyjącymi świadkami tamtych wydarzeń. Zapytała ich o wspomnienia z tamtego okresu. Dlaczego poszli walczyć? Jak wyglądało ich pożegnanie z rodzicami?

Powstanie miało trwać maksymalnie trzy doby. Na tyle mieli być przygotowani. Walczyli 63 dni. Codziennie musieli żegnać przyjaciół, z którymi ramię w ramię brali udział w nierównym boju z Niemcami.

Łucyan nie bała się pytać ani o tragedie, ani o dobre chwile – o dzień, który określają jako „najpiękniejszy w ich życiu”. W wyniku tych rozmów powstała książka o śmierci i życiu. Życiu naznaczonym wojną.

Książka Łucyan zpostała w serwisie lubimyczytać.pl oceniona przez 139 czytelników. Śr. ceona to 8,2/10.

Powstanki

„Kobiety '44. Prawdziwe historie kobiet w powstańczej Warszawie”, Agnieszka Cubała

Temat kobiet uczestniczących w Powstaniu Warszawskim jest coraz chętniej podejmowany w literaturze. Już nie są opisywane tylko jako „sanitariuszki – gitara dziewuszki”, ale pełnoprawne uczestniczki i ofiary walk z 1944 roku. Jedną z takich książek jest reportaż Agnieszki Cubały „Kobiety '44. Prawdziwe historie kobiet w powstańczej Warszawie”.

Książka Cubały przedstawia kobiece spojrzenie na Powstanie Warszawskie. Wojna widziana oczyma kobiet to wciąż wojna niemal nieznana, jednak bez ich punktu widzenia historia Powstania Warszawskiego byłaby niepełna.

To książka o losach kobiet w Powstaniu Warszawskim, o ich doświadczeniach i emocjach, a także o sprawach, o których do tej pory niemal się nie mówiło, bo same kobiety długo nie chciały o nich opowiadać. Uczestniczki Powstania Warszawskiego odsłaniają prawdę o walce pozbawionej heroizmu, w której trzeba przetrwać, zabijać, chronić innych i zachować siebie. Ta książka to ich głos, tak ważny dla historii powstania i dla nas wszystkich.

Autorka oddała głos znanym i nieznanym Powstankom. Są wśród nich aktorki: Małgorzata Damięcka-Lorentowicz, Alina Janowska, Irena Kwiatkowska, Danuta Szaflarska, Beata Tyszkiewicz, Krystyna Zachwatowicz-Wajda; poetki i pisarki: Maria Dąbrowska, Maria Kownacka, Anna Świrszczyńska; Hanna Brzezińska – „słowik okupowanej Warszawy”, Natalia Sendys – „królowa kanałów”, czy łączniczka-strzelec – Wanda Traczyk-Stawska.

 Książka Agnieszka Cubały ma wystawionych w serwisie lubimyczytać.pl 59 ocen. Ich średnia to 7,2/10.

„Dziewczyny z Powstania”, Anna Herbich-Zychowicz

O wiele więcej ocen i czytelników (tych drugich aż 9145!) ma w naszym serwisie książka Anny Herbich-Zychowicz. Zbieżność nazwisk nie jest przypadkowa; prywatnie autorka jest żoną wspomnianego wyżej Piotra Zychowicza.

Pisarka dotarła do kobiet, które w sierpniu 1944 roku były kilkuletnimi dziewczynkami, ale też pewnymi siebie, młodymi kobietami. Jedną z bohaterek książki jest również... babcia autorki. W trakcie wybuchu Powstania miała niespełna 23 lata.

1 sierpnia 1944 roku w Warszawie było pół miliona kobiet. Wiele z nich poszło do Powstania jako sanitariuszki, łączniczki, część chwyciła za broń. Wszystkie walczyły o przetrwanie. Panienka z dobrego domu w myślach powtarzała: „Boże, spraw, abym wytrzymała tortury”. Matka, która urodziła tuż przed godziną „W”, kołysała dziecko w rytm wybuchających bomb. I ośmioletnia Helenka, prowadzona na pewną śmierć. „Mamo, ja nie chcę umierać” – szeptała.

Przez 63 dni heroicznej bitwy walczyły, bały się, śmiały, kochały, opłakiwały bliskich. Mężczyźni stwierdzili: „Ojczyzna jest pierwsza. Musicie sobie jakoś radzić”. Kobiety zostały same, w obliczu dramatycznych dylematów. Włożyć coś do garnka czy kupić bandaże dla rannych? Jak zginę: z głodu czy z rąk Niemców? Ale pytanie, czy warto walczyć, w ogóle nie przychodziło im do głowy. Bo odpowiedź była tylko jedna.

Książka została oceniona w naszym serwisie średnio na 8,3/10. Tematyka kobieca dominuje w pisarstwie Anny Herbich-Zychowicz: oprócz „Dziewczyn z Powstania”, spod jej pióra wyszły m.in. „Dziewczyny z Syberii” i „Dziewczyny z Solidarności”.

Zbiorowa pamięc o Powstaniu Warszawskim

„Powstanie umarłych. Historia pamięci 1944-2014”, Marcin Napiórkowski

Marcin Napiórkowski, semiotyk kultury i kulturoznawca, analizuje fenomen pamięci o Powstaniu Warszawskim. Pamięci wybiórczej, pozwalającej politykom, dziennikarzom i liderom opinii publicznej wtłaczać zryw z 1944 w roku w aktualnie pasującą narrację. A z drugiej strony sprawiający, że Powstanie Warszawskie zaczyna być elementem popkultury, o czym świadczą liczne przypinki, koszulki, emblematy i gadżety.

Powstanie warszawskie to dziś tatuaże, koszulki, nalepki na zderzakach, gry planszowe i najpopularniejsze w Warszawie muzeum, które przyciąga turystów, zapewnia edukację i rozrywkę. Powstanie to również tragedia łącząca w sobie sprzeczności: dumę i poczucie zagrożenia, tworzenie wspólnoty politycznej i niechęć do polityków, lokalny wymiar rodzinny i spoiwo narodowej pamięci.

W swojej książce Napiórkowski zastanawia się, co to dla nas wszystkich znaczy. Czy naprawdę pochowaliśmy umarłych w powstaniu?

„Powstanie umarłych” zostało w 2017 roku finalistą Nagrody im. Jana Długosza. W naszym serwisie zostało ocenione przez czytelników na 7,8/10.

Powstanie Warszawskie jako tło dla opowieści

„Kolumbowie. Rocznik 20”, Roman Bratny

Klasyczna powieść Romana Bratnego powraca w nowym wydaniu. Kultowa książka, która dała nazwę całemu pokoleniu Polaków urodzonych około roku 1920.

Kolumbowie to pierwsza powojenna książka opowiadająca o młodych akowcach i ich codziennym życiu, ale także o tym, jak szli na śmierć podczas powstania warszawskiego. O dwudziestolatkach zmuszonych do podejmowania trudnych, nierzadko tragicznych decyzji. I angażujących się w walkę z Niemcami – początkowo spontanicznie, później w sposób zorganizowany.

Autor książki, Roman Bratny, sam walczył w Powstaniu Warszawskim w Śródmieściu Południowym. Po wojnie pracował w „Kulturze”, sprawował funkcję kierownika literackiego Teatru Powszechnego w Warszawie. Pisał również scenariusze filmowe, przede wszystkim na potrzeby ekranizacji swoich powieści. Na podstawie „Kolumbów” powstał w 1970 roku serial z Janem Englertem, Władysławem Kowalskim, Markiem Perepeczko i Jerzym Matałowskim w rolach głównych.

Ksiązka Romana Bratnego ma w naszym serwisie 1379 ocen. Czytelnicy oceniają ją średnio na 7,3/10. 

Więcej książek poświęconych Powstaniu Warszawskiemu znajdziecie w naszym katalogu pod specjalnym tagiem „Powstanie Warszawskie”.

Jakie pozycje dodalibyście do powyższego zestawienia? Koniecznie zostawcie swoje propozycje w komentarzu.