Wyobraź sobie Czytelniku powieść totalną, w której byłyby zawarte wszystkie istotne fakty z historii pewnego kraju, cała różnorodność etniczna ludzi w nim mieszkających z bogactwem używanych przez nich języków, wszystkie jej religie, komplet obyczajów i mitów, kultura, systemy polityczne przewijające się przez jej dzieje a wszystko to ujęte w formę fabularną i opisane tak wybornie, że mimo mnogości wątków, postaci i odniesień lektura jest przyjemna i wciągająca. Myślisz, że to niemożliwy do spełnienia sen czytelniczy? Mylisz się, bowiem za chwilę przeczytasz o takiej właśnie książce. Tym monumentalnym dziełem literackim są „Dzieci północy”, druga powieść Salmana Rushdiego, baśniowa alegoria niepodległości Indii i saga rodzinna jednocześnie, tworząca swoistą nową wersję klasycznej już w swym nowatorstwie powieści „Życie i myśli JW Pana Tristrama Shandy” L. Sterne’a. Utwór, którego akcja obejmuje lata 1915 – 1978, koncentruje się na losach tytułowych dzieci północy – tysiąca i jednej osoby urodzonej około północy 15. sierpnia 1947 roku, w dzień w którym Indie stały się niepodległym państwem. Losy dzieci – obdarzonych cudownymi umiejętnościami – splatają się nierozerwalnie z historią młodego, odrodzonego kraju, a ich powikłane koleje życia stanowią zwierciadło potencjału kraju oraz jego niełatwych losów. Punktualnie o północy urodziło się dwóch chłopców – protagonistów opowieści: wrażliwy i nieco niezdarny Saalem, potrafiący czytać w ludzkich sercach i myślach i jego cień, swoiste alter ego – Shiva – charyzmatyczny wojownik, prymitywny i okrutny, dążący bezwzględnie do celu za wszelką cenę – nawet ludzkiego życia. Ich przeplatające się historie życia śledzimy w połączeniu z motywami zdrady, ojcostwa, statusu, przynależności, poczucia straty oraz władzy, a wszystko to na tle historii kraju, której bohaterowie są często uczestnikami, a czasem ofiarami.

Autor opisał w książce krainę Kaszmiru na subkontynencie indyjskim – miejsce gdzie dorastał. Obecnie region ten jest przedmiotem sporu między Indiami a Pakistanem. W powieści pisarz umieścił wątki autobiograficzne oraz nawiązania do późniejszych wątków w dziejach kraju (od 14. roku życia Rushdie mieszkał już poza ojczystym krajem). Konflikty indyjsko-pakistańskie znajdują odzwierciedlenie w perypetiach obu głównych bohaterów, uwikłanych w działania wojenne po różnych stronach tego konfliktu oraz w ich kryzysach tożsamościowych. Powieść zachwyca rozmachem, humorem, licznymi nawiązaniami do historii, kultury i sztuki oraz umiejętnością płynnej zmiany perspektywy – doskonałego przechodzenia od losów jednostkowych, przez dzieje grup do historii całego kraju. Łącząc sprzeczne symbole, wartości i style autor poszukuje drogi porozumienia między tym, co wydaje się być nie do pogodzenia – Wschodem i Zachodem, konserwatystami i postępowcami, biedakami i bogaczami, kolonizatorami i skolonizowanymi.

Powieść „Dzieci północy” opublikowana w 1981 roku zdobyła Nagrodę Bookera oraz wiele innych nagród, a w 1993 otrzymała „Bookera Bookerów” dla najlepszej książki – laureatki w ciągu dwudziestu pięciu lat istnienia tej nagrody a także Best of the Booker w 2008 roku. Utwór doczekał się również ekranizacji – scenariusz napisał sam autor, a film wyreżyserowała Deepa Mehta. Dzieło stało się również kamieniem milowym w historii literatury światowej, a jej autorowi przyniosło międzynarodową sławę.

W kraju, w którym przeplatają się różne religie i wierzenia, w którym ludzie oddający cześć jednemu Bogu mieszkają obok osób, których życie determinują tysiące hinduskich bóstw; w którym stykają się ludzie różnego pochodzenia narodowego, o odmiennym statusie społecznym i materialnym; w którym wreszcie mówi się setkami języków (dokładnie 451, przy jednym oficjalnym i 21 konstytucyjnych) – pisarz, a za nim bohater – narrator starają się znaleźć coś, co jest wspólne dla wszystkich. Tym czymś okazuje się być ojczyzna – młode, kształtujące się dopiero państwo, którego rozwój przypomina dojrzewanie dziecka wychowywanego przez państwową instytucję. Opiekunowie zmieniają się, ich hierarchie wartości, charakter, dążenia i własne doświadczenia okazują się być tak rozmaite, rozbieżne, a często nawet sprzeczne, że nie tylko utrudnia to właściwe wychowanie młodego podopiecznego, ale również często osobiste cele wychowawców okazują się być ważniejsze niż dobro dziecka im powierzonego.

W opowieści tej znalazłam jedną z najpiękniejszych i najbardziej zmysłowych scen wątku poznawania się dwojga młodych ludzi. Ponadto uwiódł mnie styl opowiadania – pełen dygresji, powrotów do wcześniejszych wątków, wahań, poprawek i powtórzeń. Naśladuje on doskonale sposób ustnego przekazu, styl bajarzy, zawodowych opowiadaczy. Ważnym motywem okazuje się też przygotowywanie marynat – narrator przy końcu swej opowieści usiłuje zamarynować swą pamięć, wspomnienia, by zachować je na dłużej, doskonale przy tym świadomy, iż ten sposób konserwacji zmienia nieco smak oryginalnego owocu lub warzywa poddawanemu procesowi utrwalania, a często czyni go bardziej intensywnym. Tak jak wspominanie i opowiadanie innym swoich losów marynuje i utrwala pamięć zdarzeń w ich głowach, tak najlepszą marynatą, jaką znam, dla wiecznego zachowania historii i życiorysów, tych rzeczywistych i tych fantastycznych, okazuje się być literatura. Delektujmy się zatem soczystymi owocami opowieści pamiętając, że nie każdy z nich nadaje się do marynowania, nie wszystkie słoje o pięknej zawartości kuszącej kolorami zawierają prawdziwe owoce, a nawet w tych najlepszych – smaki i aromaty, mimo swej doskonałości, nigdy nie oddadzą zmysłowej przyjemności kosztowania tych świeżych, własnoręcznie zerwanych przez osoby bliskie naszemu sercu.

Jowita Marzec