Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Książka, która w czytelniku pozbawionym kompetencji do jej odbioru – niezależnie czy polakowi, europejczykowi czy po prostu białemu – kompetencje te przez swoją wrażliwość w malutkiej części może wyrobić. To, że krasomóstwa Ellisona przeplata się z jego zamiłowaniem do przydługich zdań, operowaniem klimatem sennego absurdu i wciskaniem do powieści kolejnych wariatów to już inna para kaloszy, nie rzucająca się jednak tak znacząco na całość, aby „Niewidzialnego Człowieka” uznać za niewartą lekturę. Często staje się to nawet jej walorem. Jest to nie tylko niezła powieść, ale przede wszystkim świeży i bardzo potrzebny punkt widzenia w czasach swojej literackiej premiery, zaskakująco uniwersalny oraz przewidujący aktualne trendy. Nasz protagonista, czarnoskóry student z południa rozpoczyna swoją historię w miejscu, gdzie inni swoją książkę o rasizmie chcieliby zakończyć. Głaskany po głowie przez białych prymus dopiero odkrywa, że jego podmiotowość jest co najmniej wątpliwa, uświadamiając sobie, że jest tylko częścią czarnej masy, którą wspaniałomyślnie ktoś postanowił wykorzystać do swojego nasiąkniętego wyrachowanym altruizmem marzenia. Przez niefortunne zdarzenia trafia on do Nowego Jorku, do Harlemu, na swoiste zesłanie, gdzie swoje talenty wykorzystuje w działalności politycznej i zostaje częścią tajemniczego Bractwa. To z jaką precyzją Ellison przewidział – jeśli swoją książką nie ukształtował – radykalne, niemal marksistowskie oddanie doktrynie, które cechował m. in. ruch Czarnych Panter w latach '60 i '70 zasługuje na uznanie. Odkrycie powołania, nowa tożsamość, sukcesy jednak znowu nie okazują się być finałem, choć i tutaj wielu swoją książkę chętnie zakończyłoby. Autor w tym momencie zawraca z polityczno-społecznych tonów na rzecz absurdu książkowych początków, snując apokaliptyczną, gorzką w wydźwięku wizję. Moim zdaniem zamącił w tonie powieści, uczynił ją pretensjonalną i niejasną. Doceniam jednak, że jest to wybitnie „czarna” historia, opierająca się nawet bardziej na relacji czarnych z czarnymi niż czarnych z białymi, starająca się wpisać afroamerykańską tożsamość w jakieś ramy i postawić celne diagnozy. W najprostszej interpretacji uwrażliwi na los tych mniejszościowych jednostek, który ani w ramach swojej rodzimej społeczności, ani tej do której dążą nigdy nie będą tak naprawdę należeć jeśli tylko od swoich korzeni spróbują się wyrwać. W szerszej – uwrażliwi na tragizm, który już zawsze będzie wpisany w los afroamerykanów, nawet jeśli nie mam zamiaru w najmniejszym stopniu ich idealizować. W tej najważniejszej – o niewidzialnych ludziach zlewających się w niewidzialną masę, bezpodmiotowych i niezauważonych, pozbawionych podmiotowości na rzecz tylko jednej definiującej ich cechy. Masę, którą wszyscy próbują ukształtować na własną modłę. Językowy potencjał ginie pod przeszarżowanym, często niespójnym stylem, ale powieść ta ma ogrom wrażliwości i klimatu. Czasem aż dziw bierze, że w tak dobrej książce motyw przewodni wałkowany często, wskazany nawet w tytule, autor tak usilnie stara się zagmatwać. Na szczęście jako książka o walących się kolejnych warstwach idealizmu, które wykrzesać z siebie potrafi ku swojemu nieszczęściu protagonista, jest to historia kompletna. Chociażby dlatego warto ją znać.