Katarzyna Wielka – to imię wraz z przydomkiem każdemu z nas coś mówi. Wiemy, że dzwoni, nie wiemy tylko, w którym kościele. Oczywiście, jasne jest że Katarzyna Wielka była carycą rosyjską. Ale kiedy panowała i z czego zasłynęła – to już pamięta z pewnością niewiele osób nie będących historykami bądź pasjonatami tej dziedziny. Sięgając po książkę Ewy Stachniak, polskiej autorki mieszkającej i tworzącej w Kanadzie, liczyłam, na to, że przybliży mi ona postać tej sławnej władczyni. Satysfakcja z lektury jest, i owszem, ale niekoniecznie taka, jakiej się spodziewałam. Książka opowiada bowiem nie o samych rządach Katarzyny, lecz jej dojściu do władzy.

Niemniej, droga jaką musiała przejść, by zostać najpotężniejszą carycą w rosyjskiej historii, nie była prosta i zasłużyła na to, by ją opisać. Przyszła władczyni była córką pruskich książąt, urodzoną w Szczecinie, i naprawdę na imię miała Zofia. Na dwór rosyjski przybyła w wieku czternastu lat jako kandydatka na żonę księcia Piotra III. Do tej roli wybrała ją rządząca wówczas caryca Elżbieta, córka słynnego Piotra Wielkiego. Książka Ewy Stachniak w dużej mierze poświęcona jest właśnie Elżbiecie, którą portretuje jako apodyktyczną i bezwzględną. Narratorką książki jest natomiast Warwara Nikołajewa, pochodząca z Polski córka introligatora. Na skutek splotu różnych wydarzeń, po śmierci rodziców trafia ona na dwór carski na stanowisko szwaczki. Bystra i potrafiąca słuchać dziewczyna zostaje jednak szybko zauszniczką Elżbiety, a mówiąc wprost – jej szpiegiem. Warieńka jest bohaterką tej książki w równym stopniu co Katarzyna. To ona oprowadza nas po korytarzach Pałacu Zimowego, wprowadzając w kulisy życia na dworze. Opowiada też o tym jak sama była na nim traktowana. Po przybyciu na dwór Katarzyny caryca rozkazała jej zdobyć sympatię księżniczki, by mieć cały czas napływ bieżących informacji na temat tego, co robi, myśli i z kim się kontaktuje. Z książki wyłania nam się obraz Warieńki jako ofiary pałacowych intryg. Jak sama o sobie mówi, była „sierotą wierzącą w moc cesarskiego miłosierdzia”. Manipulowana z różnych stron, za swój obowiązek uważała donosić Elżbiecie, która przygarnęła ją pod swój dach, o wszystkim co dzieje się na dworze, szybko jednak przekonała się, że caryca jest okrutna i egoistyczna. Niestety, zaprzyjaźniła się z księżniczką Zofią bardziej niż powinna i z czasem została szpiegiem na dwóch frontach, co bardzo skomplikowało jej życie. Jej smutna historia wyraźnie wybija się na pierwszy plan powieści i mnie osobiście, bardziej poruszyła niż losy przyszłej władczyni.

„Gra o władzę” spodoba się miłośnikom powieści historycznych Philippy Gregory, czy fanom serialu „Dynastia Tudorów”. Nie jest to biografia, która zyska szacunek historyków, lecz raczej wariacja na temat postaci Katarzyny, poparta odpowiednimi faktami z jej życia. Nie ma tu wielkiej historii, przynajmniej nie na pierwszym planie, jest za to znakomicie zobrazowane życie na carskim dworze oraz reguły i konwenanse nim rządzące. Mając za sobą falę popularności historycznych seriali czy książek nie będziemy zaskoczeni faktem, że życie uczuciowe władców było bardzo bogate i że na dworze co i rusz zawiązywane były nowe sojusze. Żeby przetrwać, trzeba było wiedzieć, jakim ludziom lepiej się nie narażać i z kim pozostawać w dobrych stosunkach. Dotyczyło to zarówno zwykłych dwórek, jak i samej przyszłej carycy. Książka przybliża też wiele sensacyjnych, a wręcz pikantnych faktów – jak choćby ten, że Piotr III z powodu pewnej, nazwijmy to, „ułomności” długo nie był w stanie skonsumować związku z Katarzyną. Dzięki nastawieniu nie na faktografię, a opis relacji międzyludzkich, książka wciąga i okazuje się być prawdziwym czytadłem, nie pozwalającym się czytelnikowi oderwać. Na szczęście nie jest napisana byle jakim językiem, jak często bywa w przypadku takich powieści. Zarówno język, jak i wydanie książki, są bardzo staranne.

Takie powieści jak ta są na rynku bardzo potrzebne. Jakkolwiek nie jest to proza wybitna, „Gra o władzę” popularyzuje historię i z pewnością skłoni wielu czytelników do zgłębienia wiedzy na temat Katarzyny Wielkiej i czasów, w których żyła. Pamiętajmy jednak, by nie traktować jej jako literatury faktu – książka porusza tylko wybrane wątki i nie może stanowić wyłącznego źródła informacji na temat tego rozdziału historii. Ewa Stachniak pisze już kolejną jej część, w której przedstawi dalsze losy potężnej carycy. Miejmy nadzieję, że będzie to pozycja równie udana, jeśli nie lepsza.

Malwina Sławińska