W świadomości społecznej funkcjonuje przekonanie, że najgorszym rodzajem niepełnosprawności narządowej, która może dotknąć człowieka, jest ślepota. Osoby pracujące z osobami niewidzącymi i niesłyszącymi, do których należy pisząca te słowa, wiedzą jednak, że w praktyce jest zgoła inaczej. Wszyscy, którzy chcieliby przekonać się jak jest naprawdę, znajdą wiele interesujących obserwacji w niniejszym tomie. Okazuje się bowiem, że w czasie gdy ślepota odbiera z początku możliwość orientacji w terenie oraz samodzielność w poruszaniu się (co oczywiście z czasem jest możliwe do zmiany), nie wyłącza człowieka z życia rodzinnego, rówieśniczego i społecznego w takim stopniu jak upośledzenie słuchu. Sytuację można w pewnym sensie porównać do podróży na inną planetę – stajemy w obliczu stworzeń, których nie rozumiemy (brak słuchu uniemożliwia rozwój mowy), a ponadto, co nie jest już tak oczywiste dla wszystkich, zostajemy dodatkowo wyłączeni z całej sfery dźwięków natury i własnych oraz kultury. Mimo bowiem możliwości widzenia niesłyszący nie rozumieją znaczenia wytworów kultury i mają znacznie utrudniony dostęp do uczestnictwa w życiu politycznym czy gospodarczym, że względu na ich duży aspekt niematerialnych treści oraz pojęć abstrakcyjnych. Myliłby się jednak ten, kto przypuszczałby, że nie można tych trudności pokonać. Ponadto zaskoczyć może informacja, że głusi tworzą własną kulturę, do której bronią wstępu osobom słyszącym, choć są pewne wyjątki. O tym oraz o innych ciekawostkach, jak na przykład dlaczego lepiej rozwijają się dzieci głuche mające również głuchych rodziców czy dlaczego szczęśliwsi są głusi żyjący w niektórych prymitywnych plemionach, można dowiedzieć się z tej, w wielu miejscach odkrywczej, książki.

Olivier Sacks, angielski neurolog, jest mi znany jako autor świetnych książek popularyzujących wiedzę z dziedziny neurologii. Cechuje się lekkim piórem, umiejętnością łączenia faktów z ciekawymi opowieściami z życia swoich pacjentów oraz poczuciem humoru. "Przebudzenia" jego autorstwa stały się podstawą scenariusza hitu kinowego o tym samym tytule z fenomenalnymi rolami Roberta de Niro i Robina Williamsa. Niestety w "Zobaczyć głos" brak wszystkich wymienionych wyżej elementów, bowiem refleksje autora wypływają tym razem nie z praktyki klinicznej, ale z lektur oraz relacji innych osób. Konstrukcja tomu – trzy części – wprowadza pewien dysonans, ponieważ najpierw mamy bardzo rozbudowany esej na temat książki Harlan Lane "When the Mind Hears", potem dywagacje o różnych publikacjach poruszających kwestię głuchoty poprzetykane teoriami i wspomnieniami osób niesłyszących, w ostatniej zaś części autor śledzi bunt głuchych studentów Gallaudet (uczelni wyższej dla osób głuchych). Styl i zawartość każdej z części jest odmienna, trzecią czyta się najpłynniej, z uwagi na podobieństwo do innych publikacji Sacksa. Pozostałe naszpikowane są terminologią fachową, a liczne obszerne przypisy odautorskie (często po kilku linijkach właściwego tekstu następuje prawie cała strona przypisu, który ciągnie się jeszcze na kilku następnych stronach), choć ciekawe, wybijają czytelnika z toku myśli. Ponadto, co rzadkie u tego autora, treść skierowana jest do wąskiej grupy czytelników – znajdą w niej inspirację osoby głuche i ich rodziny oraz specjaliści pracujący z głuchymi, tacy jak surdopedagodzy, psycholodzy czy neurologopedzi oraz lekarze różnych specjalności. Inne osoby mogą mieć duże trudności z asymilacją zawartych w woluminie treści.

Największe zastrzeżenia budzi nieaktualność książki. Opublikowana w Wielkiej Brytanii w 1990 roku, w Polsce w roku 1998, a w tym roku wznowiona, najwyraźniej bez żadnych zmian, jest jak na literaturę popularnonaukową nieco przestarzała. Widać to w przestarzałej miejscami terminologii, np. kalectwo fizyczne oraz w podawanych faktach dotyczących możliwości kształcenia głuchych - ani słowa o możliwościach, jakie dają komputery czy syntezatory mowy. Innym mankamentem książki jest koncentracja autora na problemach i funkcjonowaniu społeczności głuchych w Wielkiej Brytanii i USA, z pominięciem specyficznych problemów w innych krajach. Zastrzeżenia budzi również polska redakcja naukowa książki, a raczej jej brak – nie przeczytamy nic na temat polskiego języka migowego ani czym się różni język migowy od miganego, brak również jakichkolwiek informacji na temat publikacji polskich na ten temat. Bibliografia podana na końcu książki – bardzo obszerna, licząca kilkaset pozycji – zawiera dosłownie trzy tytuły wydane w języku polskim, choć jestem pewna, że niektóre z publikacji ukazały się w tłumaczeniu polskim, przynajmniej we fragmentach, w prasie specjalistycznej lub w formie zwartych wydawnictw naukowych. Wreszcie irytuje niestaranna korekta – w tomie roi się od literówek.

Osobom ciekawym świata i dopiero rozpoczynającym znajomość z Oliverem Sacksem proponuję na początek przeczytać Przebudzenia lub Mężczyznę, który pomylił swoją żonę z kapeluszem. Dzięki temu poznają uroki stylu autora, co mogłoby się nie udać w przypadku tego woluminu, który polecam specjalistom i bardziej wytrwałym czytelnikom literatury popularnonaukowej.

Jowita Marzec