„Oto opowieść o oblężeniu Leningradu, najstraszliwszej blokadzie miasta w całej historii ludzkości. (…) W mieście tym zginęło prawie trzydzieści pięć razy więcej cywilów niż w Londynie w czasie najsilniejszych bombardowań nazistowskich między wrześniem 1940 roku a majem 1941 roku i czterokrotnie więcej niż w Nagasaki i Hiroszimie razem wziętych”.

Druga wojna światowa była najokrutniejszym konfliktem w dziejach. Adolf Hitler atakiem na Polskę rozpętał piekło, które trwać miało sześć lat. Wojna swe najbardziej wynaturzone oblicze przybrała na Wschodzie. Wszystko to oczywiście przez ideologię nazistowską, uznającą Słowian za podludzi, którzy mogą być co najwyżej niewolnikami niemieckich panów.

Jeszcze przed wybuchem wojny Hitler – aby mieć wolną rękę w Europie – zawarł taktyczny sojusz ze Stalinem. Dla wielu był to prawdziwy szok – wszak naziści uchodzili za nieprzejednanych wrogów komunistów. Na dwa lata zwyciężył jednak pragmatyzm. Skończył się on 22 czerwca 1941 roku inwazją III Rzeszy na Związek Sowiecki. Był to początek strasznych potworności, jakich świat wcześniej nie oglądał. Jednym z najbardziej dramatycznych wydarzeń tej wojny było bez wątpienia oblężenie przez Niemcy Leningradu.

Właśnie temu poświęcona jest znakomita książka Anny Reid pod tytułem „Leningrad. Tragedia oblężonego miasta 1941–1944”. Jej drugie wydanie ukazało się właśnie nakładem Wydawnictwa Literackiego. Autorka jest angielską dziennikarką i historykiem. Powiem wprost – jestem pod ogromnym wrażeniem tej lektury. Jest to książka totalna, bez wątpienia godna polecenia absolutnie wszystkim. Chociaż to pozycja historyczna, to czyta się ją niczym powieść. Okrutną, przejmującą i nieprawdopodobną. Taki bowiem był los mieszkańców Leningradu, gdy Niemcy zamknęli miasto w śmiertelnym oblężeniu.

Recenzowana publikacja składa się z czterech części. Anna Reid dzięki zarysowaniu obszernego tła historycznego uczyniła swoją pracę przystępną absolutnie dla każdego. W swej narracji wychodzi od inwazji III Rzeszy na Związek Sowiecki. Inwazji, która absolutnie zaskoczyła Stalina i przez kilka pierwszych miesięcy była nieprzerwanym pasmem sukcesów armii niemieckiej.

Część druga opowiada już o początku oblężenia. Dlaczego właściwie Niemcy zdecydowali się oblegać Leningrad? Czy przemawiały za tym względy militarne, czy ideologiczne? Co chciał osiągnąć Hitler, równając to miasto z ziemią?

Jednak książka to coś więcej niż opis zmagań militarnych. To przede wszystkim opis codzienności oblężonego Leningradu i jego mieszkańców. Zima 1941–1942 została określona jednym słowem: umieranie. Niemiecka armia szczelnie zamknęła pierścień wokół miasta. Pozostający w nim ludzie znaleźli się tym samym w tragicznym położeniu. Bez wątpienia najgorszym, czego doświadczyli, był głód. Głód, przed którym nie było ucieczki. Głód, który był udziałem kobiet, starców i dzieci. Nawet ci, którzy pozornie otrzymywali nieco lepsze racje żywnościowe, cierpieli ogromny głód.

Dzięki wykorzystaniu wielu źródeł z epoki – listów, gazet, pamiętników – autorce udało się oddać grozę, jaka stale towarzyszyła oblężonym. Ludzie myśleli tylko o jedzeniu. Wręcz nieprawdopodobne jest to, co wtedy jedzono – klej, którym sklejano książki, brzmi najmniej szokująco. Pojawiły się też trupożerstwo i ludożerstwo. Człowiek, który myśli tylko o jedzeniu, zamienia się w zwierzę. Jest w stanie zrobić wszystko, byle tylko coś zjeść. Byle przeżyć kolejny dzień.

Stalin rozważał nawet poddanie miasta. Ostatecznie tak się nie stało. Wehrmacht stracił swoją szansę, aby zdobyć Leningrad. Dlaczego Niemcy – mimo ogromnej przewagi – nie zdołali złamać oporu Rosjan? W jaki sposób Armii Czerwonej udało się przerwać blokadę? Jak straszną cenę za przetrwanie zapłaciło miasto i jego mieszkańcy?

„Leningrad. Tragedia oblężonego miasta 1941–1944” to naprawdę fenomenalna lektura. Absolutnie pozycja obowiązkowa dla wszystkich zainteresowanych drugą wojną światową. Autorka stworzyła monumentalne dzieło, przybliżając czytelnikowi owe straszliwe lata oblężenia. Anna Reid wykonała naprawdę tytaniczną pracę. Dzięki wykorzystaniu wielu źródeł – oficjalnych i prywatnych – opisała blokadę Leningradu możliwie obiektywnie – obalając wiele fałszywych i propagandowych tez. W efekcie czytelnik otrzymał dzieło niemal kompletne, porażające swą wymową. Zdecydowanie polecam.

Wojciech Sobański