Trafiłem na tę powieść zupełnie przypadkiem i był to szalenie szczęśliwy przypadek. Historię Christine, młodej asystentki pocztowej z austriackiej prowincji, czyta się z wypiekami na twarzy, z absolutną fascynacją. Mnie ta fascynacja pochłonęła dwa wieczory. Dawno nie miałem do czynienia z bohaterką, która tak skutecznie zaprasza do identyfikacji z sobą, tak angażuje emocje. Wykluczenie klasowe, kruchość relacji opartych na wspólnej beztrosce, brak prawdziwej empatii maskowany czułą troskliwością, uczucia dające chwilowe wyzwolenie w świecie dożywotniego ekonomicznego przymusu, w którym wolność jest jedynie zadekretowana, a nade wszystko umieranie za życia, a potem niewiarygodne zmartwychwstanie i bunt wobec groźby ponownej symbolicznej śmierci – to wszystko jest w tej historii. Ale „Dziewczyna z poczty” to jeden z tych utworów, które aż błagają, aby czytać je po marksistowsku, czyli tak, jak nie umieją tego robić młodsi czytelnicy, a wielka to szkoda, bo takie czytanie otwiera cały społecznie krytyczny potencjał tekstu. Powieść Zweiga jest gorzką krytyką społeczeństwa zorganizowanego na modłę najwyższych warstw burżuazji – tych, które Christine spotyka w luksusowym hotelu w czasie odwiedzin u swojej ciotki Claire. Kiedy Zweig wkłada w usta swojej bohaterki słowa o „brudnych, podłych, nikczemnych” pieniądzach, robi się naprawdę wywrotowo. W świecie, gdzie kształt życia określa codzienny znój/alienacja pracy (w przypadku Christine) albo stan, który nazywa się dziś „prekarnością” (jej ofiarą pada kochanek Claire – Ferdinand) na miłość zwyczajnie nie ma już siły; ostaje się jedynie pocieszające, dające wytchnienie braterstwo (solidarność klasowa), które pozwala parze bohaterów snuć ich straceńczy plan...

Powieść Zweiga mówi, że w każdym człowieku są przynajmniej dwa wymiary: Ja konieczne, uwięzione w granicach zewnętrznych okoliczności, oraz Ja potencjalne, które odkrywa się po uwolnieniu z imadła ekonomicznej konieczności. Nie jest więc tak, że Christine jest neurotyczką, bądź prześladuje ją „melancholia” jak głosi raczej chybiony opis na okładce. Zapis jej życia psychicznego dowodzi, że samopoczucie jest w 80 procentach pochodną okoliczności, a tylko w 20 refleksem jakiejś (istniejącej lub nie) wewnętrznej skazy. Mówiąc po marksowsku, stany psychiczne bohaterki są jedynie psychologiczną „nadbudową” zrodzoną z ekonomicznej „bazy” społeczeństwa, w którym funkcjonuje. Podobnie byłoby błędem poszukiwać tego, co prof. Zygmunt Bauman nazwałby pewnie „biograficznymi wytłumaczeniami ekonomicznych niepowodzeń” pary głównych bohaterów. Problem nie leży w ich życiu lub psychice – problem jest w systemie. Christine musi opuścić system – albo poprzez śmierć albo w ten awanturniczy, ryzykowny sposób , na który naprowadza ją jej kochanek/towarzysz.

„Dziewczyna z poczty” to jedna z kilku przeczytanych przez mnie ostatnio książek, w których bohaterowie mają uczucie, że prawdziwe życie jest gdzie indziej; w ich trwaniu jest coś „fałszywego i niedorzecznego.” I pomijając już całą narzucającą się polityczność tej powieści, właśnie ten element stanowi o jej aktualności. Ilu z nas nieobce jest uczucie tej „fałszywości i niedorzeczności” naszej prywatnej codzienności i pragnienie przerwania tego stanu rzeczy, w czym zupełnie nie pomaga ta czy inna „strategia małych kroków”, a wszelkie paliatywy jedynie rozsierdzają, zaostrzają stan niezgody, buntu i gniewu? I ilu z nas – w epoce niestałości, niepewności, fragmentaryczności, niemożności wszelkiego planowania, rozmywających się struktur kapitalistycznej władzy – mogłoby powtórzyć za Ferdinandem: „Nic tak nie rozwściecza jak to, że jest się bezbronnym wobec czegoś, czego nie można pojąć, czegoś, co ustanowił człowiek, ale nie jeden, konkretny, któremu można by się rzucić do gardła.”

Rozpisałem się, ale to dlatego, że „Dziewczyna z poczty” to dla mnie objawienie. A dlaczego nie arcydzieło? Może dlatego, że jest to mój pierwszy kontakt z pisarstwem Zweiga. Może też dlatego, że to bądź co bądź powieść niedokończona, choć to niedokończenie daje jej właśnie ten efekt gigantycznego, ekscytującego otwarcia. Jest tu tradycyjna, angażująca emocje narracja jak u Remarque'a, piękny, przemyślany język kojarzący się z Patrickiem Whitem, a reflektor ustawiony jest tak, jakby robił to wielki twórca zupełnie spoza literatury – Ken Loach. Wszystko mi się tu podoba. Już szukam kolejnych książek tego wcześniej nieznanego mi autora.

Trafiłem na tę powieść zupełnie przypadkiem i był to szalenie szczęśliwy przypadek. Historię Christine, młodej asystentki pocztowej z austriackiej prowincji, czyta się z wypiekami na twarzy, z absolutną fascynacją. Mnie ta fascynacja pochłonęła dwa wieczory. Dawno nie miałem do czynienia z bohaterką, która tak skutecznie zaprasza do identyfikacji z sobą, tak angażuje...