Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Pozycji traktujących o historii Armii Krajowej nie brakuje. Bogato udokumentowano Powstanie Warszawskie oraz losy co znaczniejszych oddziałów i brygad. Najważniejsi dowódcy polskiego podziemnego wojska doczekali się licznych biografii, a „szeregowi” żołnierze AK także nie stronili, przede wszystkim już po nastaniu sprzyjających warunków historyczno-politycznych, od spisywania swoich przeżyć. Również akcja „Burza” nie jest białą plamą w polskiej historiografii. Co może wydawać się dziwne, brakowało jednak autora, który podjąłby się przedstawienia losów „Burzy” na całym terenie Kresów Wschodnich – od Wileńszczyzny po Stanisławów i Karpaty. Na takie zadanie porwał się młody historyk Damian Markowski (urodzony w 1986 roku),absolwent Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Zainteresowania badawcze Markowskiego koncentrują się właśnie na dziejach Kresów Wschodnich, Armii Krajowej, akcji „Burza” i powojennego podziemia antykomunistycznego, jest autorem licznych artykułów popularnonaukowych o tematyce wojskowej, opublikowanych w „Polsce Zbrojnej” oraz „Taktyce i Strategii”. Stale współpracuje ze Światowym Związkiem Żołnierzy AK. Książkę wydała Oficyna Wydawnicza Rytm. Po zakupie otrzymamy do rąk przyzwoicie przygotowaną książkę w twardej foliowanej oprawie. Duża czcionka i kilkadziesiąt fotografii (w większości przedstawiających dowódców poszczególnych oddziałów Armii Krajowej) sprzyjają szybkiej lekturze. W załącznikach znajdziemy dość czytelne mapy, meldunki, rozkazy, instrukcje i depesze, które pozwalają zrozumieć „kuchnię” funkcjonowania systemu przekazywania informacji w wojsku powstańczym. Jedynym minusem jest tylko patetyczna do bólu okładka „Płonących Kresów”. „Burza” w dużym skrócie polegała na tym, by „pomóc” Wehrmachtowi w wycofywaniu się z frontu wschodniego przed napierającą Armią Czerwoną, tak aby Sowieci, którzy nieuchronnie pojawią się na terenach przedwojennych wschodnich województw II Rzeczpospolitej, zastali polskie władze administracyjne i wojskowe jako formalnych przedstawicieli rządu emigracyjnego. Akcja trwała przez rok – od stycznia 1944 do stycznia 1945 roku – angażując kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy Armii Krajowej, a więc siły porównywalne z tymi, które wzięły udział w Powstaniu Warszawskim. Oddziałom biorącym udział w „Burzy” wiodło się różnie, ale wszystkie – mimo dobrego wyszkolenia i wielkiego zapału – musiały walczyć z oddziałami przeciwnika wielokrotnie silniejszymi liczebnie i pod względem wyposażenia (do ciekawych sytuacji dochodziło, gdy złapani w niewolę Polacy byli wypuszczani przez węgierskich sojuszników Hitlera, otrzymując na drogę trochę broni i amunicji). Spychani przez napierających Rosjan Niemcy bynajmniej nie wycofywali się w bezładzie. To wciąż, mimo podupadającego morale, była sprawna i niebezpieczna machina wojenna. Nie brakowało sukcesów – od zwycięskich drobnych potyczek po zdobycie Wilna i Lwowa. Te dwie ostatnie akcje nie byłyby możliwe bez współdziałania z czerwonoarmistami, jednak dalszy rozwój kontaktów z Sowietami niejednokrotnie kończył się dla żołnierzy AK tragicznie – najpierw rozbrajano, a potem często aresztowano (zwykle podstępnie) i wywożono w głąb Kraju Rad. Na Kresach, w porównaniu z resztą polskich ziem, operacja „Burza” miała dodatkowy wymiar. Akowcy musieli walczyć nie tylko z hitlerowcami, ale także z litewskimi kolaborantami generała Povilasa Plechaviciusa i sotniami Ukraińskiej Powstańczej Armii, broniąc polskie wsie przed pogromami z rąk oddziałów Bandery. „Płonące Kresy” zostały napisane przystępnym językiem. W niektórych fragmentach autora ponoszą jednak emocje. Losy kresowych żołnierzy AK, owszem, były niejednokrotnie tragiczne i trudno przejść nad nimi do porządku, ale historyk powinien moim zdaniem pisać „na chłodno”. Nie lubię też, gdy jestem zarzucany masą liczb. Te wszystkie numery oddziałów, ich liczebność, numery rozkazów i wielkość wyposażenia po kilku stronach lektury zlały mi się w jedno. No cóż, taki jest warsztat badacza zajmującego się wojskowością… Szkoda, że autor bardzo rzadko korzysta ze wspomnień samych akowców. Mogłoby to nie tylko ubogacić książkę, ale i też ją ożywić, zdynamizować lekturę. Podsumowując, „Płonące Kresy” są zgrabnie napisaną syntezą tego wszystkiego, co wiemy na temat przebiegu akcji „Burza” na wschodnich terenach II RP. Kto przeczyta, nie pożałuje.