Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Z publikacją panów Hansa von Ahlfena i Hermanna Niehoffa zetknąłem się bardzo dawno temu. Jeszcze zanim ktokolwiek w Polsce pomyślał o wydaniu. Tytuł brzmiał "So Kämpfte Breslau 1945: Verteidigung und Untergang von Schlesien Hauptstadt" i mocno zgrzytałem zębami znajdując takie ciekawostki jak "Konieczność niewzbudzania paniki przez ewakuację. Dlatego nie zorganizowano większych transportów"... Szanowni autorzy raczyli nie widzieć, że służą bestii. Jak większość niemieckiej generalicji. Oni tylko wykonywali rozkazy. Ciekawe potwierdzenie znaleźć można w archiwach, gdzie zachowały się dokumenty świadczące coś wręcz przeciwnego.
Np. konieczność wyburzenia sporej części śródmiejskiej zabudowy w celu zrobienia pasa startowego dla samolotów. A że przy okazji zginęła wielka ilość ludzi, to już generałów mniej obchodziło (znalazłem kiedyś opracowanie gdzie wyliczono, że na każdy metr bieżący tego pasa poświęcono życie dziesięciu osób!). Kto zna Wrocław, ten wie gdzie budowano to lotnisko. Z rozkazu tych generałów obracano w gruzy niemałe połacie miasta, aby stworzyć linie obrony. Naturalnie nikt nie zatroszczył się o mieszkańców, których wyrzucono na pastwę losu. Nawet nie pozwalano na zabranie osobistych rzeczy. Taka jest prawda. Wrocław po wojnie odbudowywano długo, a ślady wojny widać do dziś.
Nie miej książkę warto przeczytać, mimo zastrzeżeń co do prawdomówności autorów.

Z publikacją panów Hansa von Ahlfena i Hermanna Niehoffa zetknąłem się bardzo dawno temu. Jeszcze zanim ktokolwiek w Polsce pomyślał o wydaniu. Tytuł brzmiał "So Kämpfte Breslau 1945: Verteidigung und Untergang von Schlesien Hauptstadt" i mocno zgrzytałem zębami znajdując takie ciekawostki jak "Konieczność niewzbudzania paniki przez ewakuację. Dlatego nie zorganizowano...

Po raz pierwszy spotkałem się z książką, której autor, Niemiec, pisze prawdę o wojnie. Zwykle wspomnienia bezpośrednich uczestników takich zmagań jak obrona miasta nasycone są wybielaniem swojej strony. Paul Peikert poszedł inną drogą. Powiedział prawdę, że wojnę wywołali sami Niemcy, nie zostawił suchej nitki na dowódcach obrony Festung Breslau. Na władzach III Rzeszy też. Zastanawiałem się co sądził wcześniej, gdy Hitler doszedł do władzy. I tu całkowite zaskoczenie. Dotarłem do zapisków tego księdza, w których bardzo ubolewał nad ślepotą swoich współziomków. Przewidywał, że wybór jakiego dokonano w 1933 roku doprowadzi świat na krawędź zagłady...
Czyli można być Niemcem i mówić prawdę o przyczynach i skutkach wojny. Tylko trzeba brzydzić się kłamstwem. Jakże niewielu to umie...
Jeszcze jedna uwaga. Książka nie zawiera fikcji literackiej. To wszystko działo się naprawdę!

Po raz pierwszy spotkałem się z książką, której autor, Niemiec, pisze prawdę o wojnie. Zwykle wspomnienia bezpośrednich uczestników takich zmagań jak obrona miasta nasycone są wybielaniem swojej strony. Paul Peikert poszedł inną drogą. Powiedział prawdę, że wojnę wywołali sami Niemcy, nie zostawił suchej nitki na dowódcach obrony Festung Breslau. Na władzach III Rzeszy też....

Trudno jednoznacznie oceniać to, co pozostawił po sobie autor. Jednak "Zapiski.." to książka warta polecenia. Jest to czarna tragifarsa ujęta w rodzaj pamiętnika wymyślonego bohatera. Nie chcę streszczać książki, powiem krótko, w przygody tego całego Michaiła wrzucono wszelkie durnoty zrobione przez Armię Czerwoną podczas II Wojny. Warto zapoznać się z tą książką, ale nie należy brać jej dosłownie. Zwłaszcza gdy autor błazeńsko mija się z prawdą historyczną, choćby w sprawie dopuszczqalności obchodów robotniczego święta 1. Maja, lub w sprawie opisu dobrobytu międzywojennej RP.
Jednak książka warta przeczytania mimo prymitywizmu literackiego i zapiekłej rusofobii autora...

Trudno jednoznacznie oceniać to, co pozostawił po sobie autor. Jednak "Zapiski.." to książka warta polecenia. Jest to czarna tragifarsa ujęta w rodzaj pamiętnika wymyślonego bohatera. Nie chcę streszczać książki, powiem krótko, w przygody tego całego Michaiła wrzucono wszelkie durnoty zrobione przez Armię Czerwoną podczas II Wojny. Warto zapoznać się z tą książką, ale nie...

Książka jest wychwalana przez wielu. Jako uczciwe i bez demagogii rozliczenie z okresem zsyłek i innych łajdactw zrobionych przez Stalina i jego sługusów. Wszystko wyglądało, w opisach chwalących dzieło, że warto przeczytać to, co na temat zbrodni przeciwko obywatelom przedwojennej Polski dokonanych rękami NKWD i pozostałego aparatu strachu, napisał Zbigniew Domino. Na ten temat trudno pisać bez emocji. No dobrze, nazwijmy sprawę po imieniu - słusznej złości. Zaręczano mi, że Zbigniew Domino wzniósł się ponad podziały. Uwierzyłem. I na początku nic nie zapowiadało tragedii...
Rzecz w tym, że tak jak kiepski aktor "położy" najciekawszą sztukę, tak całkowicie amatorskie wydawnictwo zniszczy dorobek pisarza. Podobno korekta w tym wydawnictwie jest po filologii polskiej... Pojadę Wiechem: przypuszczam że wątpię. Pewnie jest to PRAWIEfilologia PRAWIEpolska o specjalności dysortografia stosowana. Dowód? Proszę bardzo.
....................
"- No, no, gospodarzu, uważajcie! Zrobimy dokładną rewizję w całym obejściu i jeśli coś znajdziemy, to będzie wtedy będzie gorzej. Lepiej oddać dobrowolnie...- Przerwał na chwilę i sięgnął po kolejny papier
- A teraz,obywatele, ogłoszę wam postanowienie władzy radzieckiej od którego, i to powiem wam od razu, nie ma żadnego odwołania- Zbliżył się do lampy i przeczytał jednym tchem:

"...Ukazom sowietskowo prawitielstwa grażdanie: Kalinowski Julian Feliksowicz razem z całą rodziną pieriesieliajetsja w druguju obłast na teritorii ZSRR..." (ortografia oryginalna)
.....................
Ręce opadają. Co to za pisownia? To jest język polski? To jest prawidłowa ortografia? GRRRR!!!
Na dodatek takich "kwiatków" jest więcej. Potraktowanie w tym stylu, nawet znienawidzonego, języka obcego jest wstrętnym barbarzyństwem i zahacza o zapiekłą fobię. A wystarczyło zaznaczyć, że wypowiedź jest po rosyjsku. W książce jest też sporo, zupełnie zbytecznych, rusycyzmów... Jakbyśmy nie mieli własnego języka. Jako zwieńczenia amatorszczyzny i niedoróbek wydawcy brakowało już tylko określenia w stylu - Związek Sowiecki Republik Sowieckich...
Przemiła pani z wydawnictwie stwierdziła, w rozmowie telefonicznej ze mną, że właściwie nic się nie stało (sic!), że może w kolejnym wydaniu ewentualnie poprawią nieco, a poza tym czepiam się niezbyt ważnych szczegółów. Moje starożytne wychowanie uratowało uszy tej pani od niechybnego odpadnięcia, po usłyszeniu komentarza, który zmełłem po nosem. I niech mi ktoś nie wciska twierdzeń, że wydawnictwo użyło zapisu fonetycznego. Takie drukowanie ma tyle wspólnego z fonetyką, co kino Luna z podróżą na Księżyc.
Dla mnie książka jest pewnym wzorcem i MUSI być wydana w sposób doskonały. Innego wyjścia nie ma. Tak, czepiam się. Tak, jestem złośliwy.
Znam przypadek, gdy złośliwy chochlik w zdaniu -Niebo było usłane gwiazdami- w słowie usłane, ł zamienił na r. Korektor nie zauważył i w rezultacie stracił pracę. Ale to za tej przebrzydłej komuny, która, jak dziś wszystkim wiadomo, mordowała dzieci za pomocą ortografii.
W rezultacie musiałem tę książkę najpierw przetłumaczyć sobie na jakiś bardziej ludzki język, zanim ją przeczytałem. A zapowiadało się tak ciekawie...

O, zapomniałem o najważniejszym.
Film nakręcony na podstawie tej książki to obraza filmu. Szkoda czasu i pieniędzy na obejrzenie. Dawno nie widziałem większego gniota. :/
.................................
Teraz słówko na temat audiobooka. Czytający tę książkę Jacek Kiss to bardzo dobry lektor, ale nie do przejścia dla niego były, zapisane po barbarzyńsku, wtrącenia rosyjskie. Niestety, jak amator wydawniczy popełnia (twierdzę teraz, że celowo) kardynalne błędy, to lektor je powtarza. Ciekawe czy doczekam się prawidłowej wersji...

Wydawnictwo, przez uparte twierdzenie, że czepiam się zbytecznych szczegółów (ortografia jest zbyteczna?) wymusiło na mnie to, że nieprędko sięgnę po jakiekolwiek publikacje tej oficyny. Moda na bylejakość króluje na całego. W rezultacie muszę oświadczyć, że Wydawnictwo Studio Emka stanowi ilustrację "Pieprznej ballady", której fragment dedykuję korekcie tego PRAWIEWydawnictwa

Słów kilka w sprawie grupy facetów
chcę tu wygłosić,
Lecz zacząć muszę nie od konkretów,
a od przeprosin:
Skruszon szalenie, o przebaczenie
pokornie proszę,
Że trochę pieprzny jest felietonik,
który wygłoszę.

Lecz mam nadzieję, że choć się w słowie
tutaj nie pieszczę,
To wybaczycie mi to, Panowie,
raz jeden jeszcze…
Otóż – faceci wokół się snują,
co są już tacy,
Że czego dotkną, zaraz… popsują,
w domu czy w pracy,
Gapią się w sufit, wodzą po gzymsie
wzrokiem niemiłym,
Na niskich czołach maluje im się
straszny wysiłek!

Bo jedna myśl im chodzi po głowie,
którą tak streszczę:
“Co by tu jeszcze spieprzyć, Panowie?
Co by tu jeszcze?“
Czasem facetów – żeby mieć spokój -
- ktoś tam przerzuci
Do jakiejś sprawy, co jest na oko
nie do popsucia!
I już się prężą mózgów szeregi
i wzrok się pali,
I już widzimy, żeśmy Kolegi
nie doceniali…

A oni myślą w ciszy domowej
lub w mózgów truście:
“Co by tu jeszcze spieprzyć, Panowie?
Co by tu jeszcze?“

Książka jest wychwalana przez wielu. Jako uczciwe i bez demagogii rozliczenie z okresem zsyłek i innych łajdactw zrobionych przez Stalina i jego sługusów. Wszystko wyglądało, w opisach chwalących dzieło, że warto przeczytać to, co na temat zbrodni przeciwko obywatelom przedwojennej Polski dokonanych rękami NKWD i pozostałego aparatu strachu, napisał Zbigniew Domino. Na ten...

"...przed miliardem lat
gdyby bieg rzeczy zmianie uległ
i gdyby Polak stworzył świat...
O - rany Julek!
Kulą nie byłaby ta Ziemia!
Nie kulą byłby Księżyc blady...
Sześcianem? ... Nie wiem.
Jedno wiem ja:
Bez kantów nie dałoby rady!"
Napisał Marian Załucki jakiś czas temu.

Nie sądziłem, że dożyję czasów, w których lwia część elit politycznych będzie klonami Nikodema Dyzmy. Mamy niezawisłe (chyba od prawa) sądy, które pijanego kierowcę uwalniają od odpowiedzialności z powodu pomroczności jasnej, bandzior w zakładzie karnym ma wyższą stawkę żywieniową niż chory w szpitalu, afera goni aferę. Konstytucja obowiązuje tylko na papierze. Podwójna moralność panosząca się gdzie tylko się da... O to dzisiejsza Polska właśnie.
"Kariera Nikodema Dyzmy" jest, podobno, satyrą. Nie do końca się z tym twierdzeniem zgadzam. Według mnie jest to groźne memento. Gdy oglądałem film, doskonały zresztą, ze wspaniałym i niezapomnianym Romanem Wilhelmim w roli głównej, czasem śmiałem się, ale gdy po raz kolejny czytałem literacki pierwowzór, to już nie było mi do śmiechu...

"...przed miliardem lat
gdyby bieg rzeczy zmianie uległ
i gdyby Polak stworzył świat...
O - rany Julek!
Kulą nie byłaby ta Ziemia!
Nie kulą byłby Księżyc blady...
Sześcianem? ... Nie wiem.
Jedno wiem ja:
Bez kantów nie dałoby rady!"
Napisał Marian Załucki jakiś czas temu.

Nie sądziłem, że dożyję czasów, w których lwia część elit politycznych będzie klonami...

Jako rekomendacja tego zbioru opowiadań niech posłuży cytat z opowiadania "Nowy pan minister rolnictwa"
"Jest na świecie państwo, gdzie weterynarz może być ministrem sprawiedliwości a prawnik ministrem rolnictwa..."
Mam wydanie z 1951 roku. Książkę nadgryzł już ząb czasu, ale nie ma mowy abym ją gdzieś zapodział.
Oto spis treści

Wstęp
- Tasiemiec księżnej pani.
- Posiedzenie Izby Panów.
- Bajka o tragicznym końcu pewnego uczciwego ministra.
- Katastrofa żywiołowa to ratunek dla Austrii.
- Towarzyskie spotkanie "Tillingen-Höchstädt".
- Atrakcyjne nazwy.
- Zwięzła treść powieści kryminalnej.
- Szkoła policji państwowej.
- Morderca przed sądem.
- Bunt więźnia Szejby.
- Wigilia w sierocińcu.
- Ksiądz Gloatz, bojownik o prawa ludu.
- Nowy pan minister rolnictwa.
- Ministrowie: dr Żaczek i dr Braf.
- Walka o dusze.
- Kamień życia.
- Zjazd młodoczeskiej partii robotniczej.
- Jak pisałbym artykuły wstępne, gdybym był redaktorem organu rządowego.
- Tarapaty pana Tenkrata.
- Dobry wojak Szwejk.
Mimo, że to biały kruk, ale warto poszukać po lepszych bibliotekach i przeczytać.

Jako rekomendacja tego zbioru opowiadań niech posłuży cytat z opowiadania "Nowy pan minister rolnictwa"
"Jest na świecie państwo, gdzie weterynarz może być ministrem sprawiedliwości a prawnik ministrem rolnictwa..."
Mam wydanie z 1951 roku. Książkę nadgryzł już ząb czasu, ale nie ma mowy abym ją gdzieś zapodział.
Oto spis treści

Wstęp
- Tasiemiec księżnej pani.
-...

Krzysztof Kamil Baczyński napisał kiedyś
"...Niebo złote ci otworzę,
w którym ciszy biała nić
jak ogromny dźwięków orzech,
który pęknie, aby żyć
zielonymi listeczkami,
śpiewem jezior, zmierzchu graniem,
aż ukaże jądro mleczne
ptasi świt.
Jeno wyjmij mi z tych oczu
szkło bolesne - obraz dni,
które czaszki białe toczy
przez płonące łąki krwi.
Jeno odmień czas kaleki,
zakryj groby płaszczem rzeki,
zetrzyj z włosów pył bitewny,
tych lat gniewnych
czarny pył."
Użyłem fragmentu jednego z wierszy Baczyńskiego jako motta.
Tylko jakże można wyjąć to szkło bolesne... Autorka pisząc te wspomnienia właśnie w ten sposób próbowała wyciszyć swoje złe emocje, złe wspomnienia. Osobiście przeżyła koszmar tortur podczas przesłuchań, a potem lata w obozie w Ravensbrück. Takie przeżycia są nieusuwalne z psychiki. Wracają nocnymi koszmarami. Jest to kazetensyndrom. Miałem w rodzinie dwie osoby (już nie żyją) które przeżyły taki sam koszmar i wiem doskonale jak trudno było im przejść nad takimi przeżyciami do porządku dziennego. Na dodatek ten czas, który czaszki białe toczył, nie został do końca rozliczony...
Książka pisana jest językiem przystępnym i nie jest przepełniona, ku mojej wielkiej radości, demagogią. Własnie dlatego warto ją przeczytać. Uprzedzam jednak lojalnie, to bardzo mocna literatura. Najtwardsi mogą mieć kłopoty z nerwami przy lekturze tej książki. Autorka to znana i uznana postać w świecie lekarskim. Jest psychiatrą o ustalonej renomie.

Krzysztof Kamil Baczyński napisał kiedyś
"...Niebo złote ci otworzę,
w którym ciszy biała nić
jak ogromny dźwięków orzech,
który pęknie, aby żyć
zielonymi listeczkami,
śpiewem jezior, zmierzchu graniem,
aż ukaże jądro mleczne
ptasi świt.
Jeno wyjmij mi z tych oczu
szkło bolesne - obraz dni,
które czaszki białe toczy
przez płonące łąki krwi.
Jeno odmień czas kaleki,
zakryj...

Fragment wiersza
"Swojskie stworzenie świata"

"...gdyby bieg rzeczy zmianie uległ
i gdyby Polak stworzył świat…
O – rany Julek!
Kulą nie byłaby ta Ziemia!
Nie kulą byłby Księżyc blady…
Sześcianem? … Nie wiem.
Jedno wiem ja:
Bez kantów nie dałoby rady!
Spitsbergen byłby – gdzie Kalkuta.
Alpy na głowie by stały…
Włochy by miały może kształt buta,
lecz pewnie o numer za mały!
Tylko przez Polskę płynęłaby wartko
szeroka Wisła… z czerwoną kartką!
Nad nią cytryny szumiałyby z cicha,
na każdej gałązce – zagrycha!
A gdyby już była gotowa ta rzeka,
Polak by chyba dłużej nie zwlekał
i by się wreszcie (cieszcie się, cieszcie!)
wziął do stworzenia Człowieka!
Nie powiem, jak byśmy wyglądali…
(Za dużo dorosłych na sali!)
To nawet głupstwo już,
że Adam pomieszałby mu się z Ewą, bo i tak
(ja się z Wami zakładam!)
co ważniejsze – poszłoby na lewo! …"

Proroctwo? Przecież ten wierszowany szpikulec został napisany w 1953 roku... Oto cały Załucki. Niech żałuje ten, kto jeszcze nie poznał tego satyryka.

Fragment wiersza
"Swojskie stworzenie świata"

"...gdyby bieg rzeczy zmianie uległ
i gdyby Polak stworzył świat…
O – rany Julek!
Kulą nie byłaby ta Ziemia!
Nie kulą byłby Księżyc blady…
Sześcianem? … Nie wiem.
Jedno wiem ja:
Bez kantów nie dałoby rady!
Spitsbergen byłby – gdzie Kalkuta.
Alpy na głowie by stały…
Włochy by miały może kształt buta,
lecz pewnie o numer za...

Sam nie wiem jak ocenić to dzieło. Genialne działo? A może szkolna zgroza?
Wszyscy poloniści wymagają bałwochwalczego zachwytu, ale ja niekoniecznie lubię narzucanie mi na siłę cudzych poglądów.
Przeczytałem ten utwór z mieszanymi uczuciami. Niespójność, przesłodzenia, zapatrzenie tylko w szlachtę niezbyt mi trafiają do przekonania. A rozbuchane ponad wszelką miarę opisy wywołują u mnie wrażenie konieczności zjedzenie na raz pięćdziesięciu kilogramów chałwy i popicie tego stu litrami miodu.
Chwila, żeby nie było zarzutu o niedocenianie tego dzieła. Jestem ostatnim, który wyłączyłby "Pana Tadeusza" z kanonu lektur obowiązkowych. Jest to dzieło ważne i językowo i historycznie, dlatego trzeba się z nim zapoznać. Było kilka prób przeniesienia tego utworu na ekran. Przedwojenne jest, z racji prymitywizmu technicznego, nieco nieczytelne. Ale ma swój urok. Za to reżyseria wielkiego Andrzeja Wajdy to, według mnie, klapa na całego. Aktorzy dukają, mylą tekst. Więcej widać obrazów niż czystego słowa. A siłą "Pana Tadeusza" nie jest obraz, lecz SŁOWO.
Bardzo dawno temu Adam Hanuszkiewicz wyreżyserował mickiewiczowską epopeję dla potrzeb Teatru Telewizji i to był strzał w dziesiątkę centralną za jedenaście punktów. Recytowali najlepsi z najlepszych.
Podobnie było z wersją na winylach wydaną za czasów, gdy obowiązywała ortografia w szkołach (wczesny prekabr)...

Sam nie wiem jak ocenić to dzieło. Genialne działo? A może szkolna zgroza?
Wszyscy poloniści wymagają bałwochwalczego zachwytu, ale ja niekoniecznie lubię narzucanie mi na siłę cudzych poglądów.
Przeczytałem ten utwór z mieszanymi uczuciami. Niespójność, przesłodzenia, zapatrzenie tylko w szlachtę niezbyt mi trafiają do przekonania. A rozbuchane ponad wszelką miarę opisy...

To dzieło Haszka jest znane na całym świecie i stanowi doskonałą odtrutkę na hasła typu " Schlag alles Todt für Kaiser Gott und Vaterland". Piętnowane głupoty wojennej jest tutaj pokazane w bardzo krzywym zwierciadle. Przy okazji dowiadujemy się o niektórych foramch działania Dwujedynej Monarchii, szczególnie zaś o idiotyzmach prawnych i policyjnych. Oto przykład "...Więźniów wyprowadzano i przedstawiano ich piłatom z roku tysiąc dziewięćset czternastego, rezydującym na parterze. A sędziowie śledczy, nowocześni piłaci, zamiast rzetelnie umyć ręce, posyłali sobie po paprykarz i piwo pilzneńskie do Teissiga, dostarczając coraz nowych oskarżeń prokuraturze.
Tutaj w większości wypadków znikała wszelka logika, a zwyciężał §, dusił §, bałwanił §, parskał §, śmiał się §, groził §, zabijał §, i nie przepuszczał nikomu.
Byli to żonglerzy praw, kapłani liter kodeksowych, pożeracze oskarżonych, tygrysy austriackiej dżungli, wymierzający skok na oskarżonego podług numerów paragrafów.
Wyjątek stanowiło kilku panów (tak samo jak i w dyrekcji policji), którzy kodeksem nie przejmowali się nadmiernie, bowiem wszędzie znajdzie się ziarno pszenicy wśród kąkolu. ".

To dzieło Haszka jest znane na całym świecie i stanowi doskonałą odtrutkę na hasła typu " Schlag alles Todt für Kaiser Gott und Vaterland". Piętnowane głupoty wojennej jest tutaj pokazane w bardzo krzywym zwierciadle. Przy okazji dowiadujemy się o niektórych foramch działania Dwujedynej Monarchii, szczególnie zaś o idiotyzmach prawnych i policyjnych. Oto przykład...

Autobiografie zbrodniarzy nie do końca oddają ich uczucia. Tak sądzę. Najczęściej są pisane w więzieniu, gdzie taki kat oczekuje wyroku. Są wyjątki, ale Rudolf Franz Ferdinand Höß pisał w 1947 roku w Krakowie. Był, po części, ofiarą łajdackiego systemu, któremu ślepo służył mając poczucie dobrze pełnionego obowiązku. Cieszył się uśmiercaniem ludzi, a równocześnie uważa się tylko za wykonawcę rozkazów. Hipokryzja na całego. Takie odczucia mam po przeczytaniu tego, co pozostawił po sobie ten zbrodniarz...

Autobiografie zbrodniarzy nie do końca oddają ich uczucia. Tak sądzę. Najczęściej są pisane w więzieniu, gdzie taki kat oczekuje wyroku. Są wyjątki, ale Rudolf Franz Ferdinand Höß pisał w 1947 roku w Krakowie. Był, po części, ofiarą łajdackiego systemu, któremu ślepo służył mając poczucie dobrze pełnionego obowiązku. Cieszył się uśmiercaniem ludzi, a równocześnie uważa się...

Wiech to jeden z najlepszych felietonistów. Jego komentarze, pisane z przymrużeniem oka, do dziś śmieszą. I nawet niektóre nie straciły na aktualności...

Wiech to jeden z najlepszych felietonistów. Jego komentarze, pisane z przymrużeniem oka, do dziś śmieszą. I nawet niektóre nie straciły na aktualności...