1 września, na 30 dni przed galą finałową, która tradycyjnie odbędzie się w gmachu Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, poznaliśmy siedmioro autorów i autorek, którzy powalczą o tytuł najlepszej książki wydanej w 2022 roku, 100 tysięcy złotych oraz statuetkę projektu Gustawa Zemły.

Na listę finalistów Nagrody Literackiej Nike trafili: tłumacz, krytyczka sztuki, dramatopisarka, scenarzysta, krytyk architektury, fotografka, reporterka.

Finaliści Nike 2023

Wiktoria Bieżuńska, „Przechodząc przez próg, zagwiżdżę”. Wyd. Cyranka

„Przechodząc przez próg, zagwiżdżę” to, jak podkreślono w artykule „Gazety Wyborczej”, współorganizatora nagrody, jeden z najgłośniejszych debiutów ubiegłego roku. Książka Wiktorii Bieżuńskiej przedstawia świat pełen przemocy – widziany oczami dziewczynki.

I choć tło powieści stanowi obraz doskonale znany w naszej literaturze – pełna pretensji matka i ojciec alkoholik – autorce, zauważono, udało się napisać powieść poza schematami. Ogłaszając nominację, wspomniano „doskonale dostrojony język powieści”, dzięki któremu Bieżuńskiej udało się odtworzyć dramat niewidzialnej dla dorosłych dziewczynki. „Przechodząc przez próg, zagwiżdżę” przypomina: w prozie głos dzieci wciąż nie wybrzmiewa dostatecznie głośno.

Anna Bikont, „Cena. W poszukiwaniu żydowskich dzieci po wojnie”. Wyd. Czarne

Nominacja dla „Ceny”, zapisu wyprawy podjętej śladem dokumentów znalezionych w Żydowskim Instytucie Historycznym, to trzecia szansa na nagrodę dla Anny Bikont, nominowanej w 2005 roku za „My z Jedwabnego” i w 2018 za „Sendlerową. W ukryciu”.

Książka Bikont to, jak informuje wydawca, reporterskie śledztwo rzucające nowe światło na losy dzieci po Zagładzie, znakomicie oddające niepokojącą atmosferę powojnia i burzące pozornie oczywistą ocenę wyborów życiowych ocalałych.

„Cenę” nominowano w tym roku do Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego, nazywanej reporterskim Noblem.

Mateusz Górniak, „Trash story”. Wyd. Ha!art

Trzeci z nominowanych to jedno z najgłośniejszych nazwisk na literackiej scenie. „Trash story” Mateusza Górniaka to brawurowy debiut, w którym autor szuka nowych rozwiązań – zarówno narracyjnych, jak i językowych. „»Trash story« bombarduje czytelnika obrazami niczym kompulsywnie przeglądane instastory” – czytamy w opisie nominacji.

Górniak napędza swą książkę w sposób nieoczywisty – czerpie z obrazów kultury masowej, inspiruje się kiczem i tandetą. „Trash story” to, jak napisano w uzasadnieniu, „rebelianctwo, którego polska literatura bardzo potrzebuje”.

Grzegorz Piątek, „Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920–1939”. Wyd. W.A.B.

Reportaż Grzegorza Piątka zdominował wszelkie listy literackich nagród. Książkę „Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920–1939” wyróżniono niedawno Nagrodą Literacką Gdynia, a na początku roku – Paszportem „Polityki”.

Nie dziwi nas zatem obecność Piątka na krótkiej liście nominowanych do Nike. Piątek, jak podkreślono przy okazji nominacji, „sięgając do archiwów i wspomnień, podarował czytelnikom książkę świetnie udokumentowaną, rzetelną i obiektywną (wszak nie pochodzi z Gdyni), a w wielu momentach odkrywczą i przerażającą”.

„Gdynia obiecana” Piątka to fascynująca i zaskakująca opowieść o budowaniu Gdyni od podstaw oraz marzeniu o idealnym mieście i idealnej Polsce.

Warto wspomnieć, że w 2021 roku autor znalazł się w finale Nike za „Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944–1949”.

Zyta Rudzka, „Ten się śmieje, kto ma zęby”. Wyd. W.A.B.

Kolejna z nominowanych książek to jednocześnie kolejna pozycja, która przy okazji nominacji do najważniejszych literackich wyróżnień pojawia się nad wyraz często.

„Ten się śmieje, kto ma zęby” zachwyca niekonwencjonalną formą. Zyta Rudzka, znana z podobnych zabiegów, po raz kolejny eksperymentuje z formą i językiem. Jak czytamy w uzasadnieniu nominacji: „Rudzka pisze powieść o miłości (a nawet wielu miłościach) i kobiecej sile, ale też upomina się o silne bohaterki, wyłamujące się stereotypom i czytelniczym przyzwyczajeniom”.

To druga nominacja i drugi finał nagrody dla Zyty Rudzkiej, nominowanej w roku 2019 za „Krótką wymianę ognia”.

Piotr Sommer, „Lata praktyki”. Wyd. WBPiCAK

O Nike powalczy też pierwszy po dwunastoletniej przerwie tom wierszy Piotra Sommera. „Niepozbawiony ironii styl Sommera jest niezwykle klasyczny, przejrzysty i – pozornie – łatwy w lekturze” – czytamy.

Nominowany do Nike tom Sommera poświęcony jest starzeniu się, pamięci, powolnemu przyzwyczajaniu się do utraty.

W uzasadnieniu nominacji podkreślono, że w „Latach praktyki” poeta praktykuje „uważne przyglądanie się rzeczywistości i sobie, odnajdywanie własnej kruchości i słabości, ale też praktykuje godzenie się ze światem, praktykuje utratę. Summa praktyk Sommera składa się na tom będący dla czytelnika intrygującą wyprawą w świat poezji”.

Ilona Wiśniewska, „Migot. Z krańca Grenlandii”. Wyd. Czarne

Listę zamyka „Migot. Z krańca Grenlandii”, czyli, jak podkreślono, „historia końca świata rozgrywającego się na końcu świata”.

Książka Ilony Wiśniewskiej, pierwsza, która zapewniła jej nominację do Nike, to jednocześnie czwarta pozycja, w której autorka bada daleką Północ. Jak czytamy w uzasadnieniu: „Wiśniewska, opisując codzienność swoich bohaterów, pokazuje, jak bardzo szczęśliwymi i przyjaznymi potrafią być ludźmi: znającymi umiar, pokornymi, mającymi poczucie humoru, a przede wszystkim znającymi siłę ciszy – w przestrzeni, jak i w języku”.

Podobnie jak w przypadku „Ceny”, „Migot” nominowano w tym roku do Nagrody Kapuścińskiego.

Nike 2023 – kiedy finał?

Zwyciężczynię bądź zwycięzcę 27. edycji Nagrody Literackiej Nike poznamy 1 października.

W jury Nagrody Literackiej Nike 2023 zasiadają: Marek Beylin, Przemysław Czapliński, Inga Iwasiów (przewodnicząca), Justyna Jaworska, Tadeusz Nyczek, Masza Potocka, Krzysztof Siwczyk, Maria Topczewska, Maria Zmarz-Koczanowicz.

Jak co roku głównej nagrodzie towarzyszyć będzie Nike Czytelników, którą przyznaje głosująca online publiczność.