Za nami pełnoletnia już, by tak rzec, bo 18. edycja Nagrody Literackiej Gdynia, powołanej w 2006 roku, towarzyszącej festiwalowi literackiemu Miasto Słowa. Spośród 20 nominowanych książek w czterech kategoriach (szczegółowy opis nominacji znajdziesz TUTAJ) Kapituła Nagrody pod przewodnictwem Jerzego Jarniewicza wytypowała te – jak poinformowano – najbardziej wyjątkowe, nietuzinkowe, wybitne.

Ich autorzy i autorka otrzymali pamiątkowe statuetki – charakterystyczne literackie kostki, oraz nagrody finansowe w wysokości 50 tysięcy złotych.

Nagroda Literacka Gdynia 2023 – kto wygrał?

W kategorii Esej zwyciężył Grzegorz Piątek i jego szeroko komentowana „Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920-1939” (Wydawnictwo W.A.B.), którą w tym roku wyróżniono też między innymi Paszportem Polityki. W swojej książce Piątek zagląda pod etykiety o nazwach „miasto symbol”, „polskie okno na świat” czy „cud modernizmu”, którymi przykryto prawdziwą historię Gdyni. Bada skomplikowaną genezę miasta i jego szybkie narodziny.

Jak podkreślono w laudacji: „Autor, ignorując linie proste ideologii, wędruje po mieście zygzakiem, eksponując bzdury i sukcesy, spełnienia i zawody. Przewodnikiem nie byłby tak subtelnym, gdyby nie pomagał mu język: uczony a dowcipny, ironiczny a skupiony, zdatny zarówno do spoistej argumentacji, jak i do błyskotliwej pointy, zwrotny niczym mała żaglówka w zatoce”. 

Grzegorz Piątek to pisarz, publicysta, krytyk, z wykształcenia architekt, znawca historii i architektury Warszawy. Jest dwukrotnym laureatem Nagrody Literackiej m. st. Warszawy: za biografię prezydenta stolicy „Sanator. Kariera Stefana Starzyńskiego” (W.A.B., 2016) oraz za bestsellerową książkę „Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944-1949” (W.A.B., 2020). W tym roku został laureatem Paszportu Polityki, a jego reportaż o Gdyni zbiera nagrody i nominacje do najważniejszych literackich nagród w Polsce.

W kategorii Poezja zwyciężył Marcin Czerkasow, którego wyróżniono za tomik „Mountain View” (Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu), w którym, jak zauważono przy okazji ogłoszenia nominacji, autor „wspiął się na szczyt i zapisał, co widzi: na pejzaż składają się obrazy, które do siebie nie przystają, kłócą się”. W poezji Czerkasowa świat się nie klei i na własne życzenie gna ku przepaści.

Zdaniem Kapituły „Mountain View” to książka, w której poeta „odważa się na potyczkę z bodaj najsilniejszymi poetykami ostatnich dekad. (…) Wychodzi z tego starcia zwycięsko, bo udaje mu się wpleść w wiersze nie tylko własną melodię, ale też zmusić ten nowopowstały język do pracy nad krytyką społeczną, aktywnym myśleniem raczej o czymś, niż niczym”.

Marcin Czerkasow jest poetą, tłumaczem, wydawcą i projektantem graficznym. Autorem arkusza „Płonące ciasteczko” (2006) oraz tomów poetyckich „Fałszywe zaproszenia” (2008) i „Przede wszystkim zniszczenia” (2014), a także założycielem oficyny Disastra Publishing.

Nagrodę prozatorską otrzymała Małgorzata Żarów za swą debiutancką, oniryczną powieść „Zaklinanie węży w gorące wieczory” (Wydawnictwo Czarne) – prozę odważną, by nie powiedzieć: wizyjną.

Podczas finałowej gali Kapituła argumentowała: „Nagradzamy książkę, w której lipcowy żar lejący się z nieba i burleskowo-apokaliptyczna sceneria owianej tajemniczym dymem Warszawy łączą się z fascynującą i przejmującą opowieścią o patrzeniu i byciu oglądanym”.  

Małgorzata Żarów pracowała jako lektorka języka angielskiego i analityczka do spraw przeciwdziałania praniu brudnych pieniędzy, ale żadne z tych zajęć nie zajmuje jej tak bardzo, jak pisanie. Mieszka w Warszawie. Jej debiutancka powieść otrzymała nominację m.in. do międzynarodowej nagrody Premio Grand Continent 2022.

Za najlepszy przekład na język polski literacką kostką wyróżniono zaś Jerzego Kocha, nagrodzonego za tłumaczenie z niderlandzkiego książki Marieke Lucasa Rijnevelda „Mój mały zwierzaku” (Wydawnictwo Literackie). Warte podkreślenia jest, że Koch nominowany był do gdyńskiej nagrody drugi rok z rzędu, i to za przekład książki tego samego autora (w ubiegłym roku otrzymał nominację za tłumaczenie debiutu Rijnevelda, „Niepokój przychodzi o zmierzchu”).

Argumentując swój wybór, Kapituła zwróciła uwagę na mistrzowskie, prawdziwie wysmakowane, zaskakująco czułe, niekończące się zdania, oddające duszną atmosferę przerażającego w swojej istocie monologu głównego bohatera.

Jerzy Koch jest profesorem Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu oraz University of the Free State w RPA, literaturoznawcą, niderlandystą i germanistą z wykształcenia. Specjalizuje się w literaturze i języku afrikaans, literaturze kolonialnej, niderlandzkiej i południowoafrykańskiej. Jest laureatem m.in. nagrody im. Martinusa Nijhoffa za dorobek w dziedzinie tłumaczeń literatury niderlandzkiej na polski oraz nagród Algemeen-Nederlands Verbond i Ministerstwa Spraw Zagranicznych Królestwa Holandii za propagowanie kultury niderlandzkiej w Polsce.

Laureaci 18. Nagrody Literackiej Gdynia

ESEJ: Grzegorz Piątek, „Gdynia obiecana. Miasto, modernizm, modernizacja 1920-1939”, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2022 

POEZJA: Marcin Czerkasow, „Mountain View”, Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu, Poznań 2022 

PROZA: Małgorzata Żarów, „Zaklinanie węży w gorące wieczory”, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2022

PRZEKŁAD NA JĘZYK POLSKI: Jerzy Koch – Marieke Lucas Rijneveld, „Mój mały zwierzaku”, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2022 

Nagroda Literacka Gdynia została powołana do życia w 2006 roku przez Prezydenta Miasta Gdyni. Przyznawana jest za wyjątkowe osiągnięcia literackie żyjącym, polskim autorom, których książki ukazały się w poprzednim roku. Na równi honoruje poetów, prozaików, eseistów oraz tłumaczy. W 2023 roku do Nagrody zgłoszono łącznie 552 książki. Przyznaniu nagród towarzyszy co roku festiwal literacki Miasto Słowa, organizowany w Gdyni w ostatnim tygodniu sierpnia.