Celem utworzonej w 2013 roku Międzynarodowej Nagrody Literackiej im. Zbigniewa Herberta, przyznawanej corocznie przez Fundację imienia poety, jest wyróżnianie na polu literatury światowej wybitnych dokonań artystycznych i intelektualnych, nawiązujących do świata wartości, wokół których grawitowała twórczość Herberta.

„Jako jej twórcy jesteśmy przekonani, że wartości, które reprezentuje twórczość Zbigniewa Herberta, mają uniwersalne i nieprzemijające znaczenie także w wieku XXI, gdy otaczający nas świat zdaje się pogrążać w etycznym i metafizycznym chaosie, gdy w życiu człowieka coraz słabsza jest obecność sacrum, gdy odnawia się nietolerancja, a czasem wręcz nienawiść związana z rasą czy poglądami politycznymi, gdy wreszcie ludzka egzystencja niejednokrotnie zostaje sprowadzona do wymiaru czysto ekonomicznego” – piszą przedstawiciele Fundacji im. Zbigniewa Herberta.

I dalej:

Tomas Venclova laureatem Nagrody Herberta

Owym twórcą, którego wyróżniono w tegorocznej edycji nagrody, został Tomas Venclova, powszechnie uważany za najwybitniejszego żyjącego poetę litewskiego.

„Tomas Venclova poświęcił swoje życie literaturze i walce z autorytaryzmem. Jest największym żyjącym poetą litewskim, czołowym pisarzem wschodnioeuropejskim, jednym z ostatnich ogniw łańcucha łączącego Herberta, Miłosza i Brodskiego. Venclova, jak to ujęła Ellen Hinsey, »jest jednym z ostatnich poetów pokolenia wielkiej tradycji europejskiej«” – powiedział Edward Hirsch, przewodniczący tegorocznego jury.

Katarzyna Herbert, żona Zbigniewa Herberta i założycielka Fundacji jego imienia, dodała: „Cieszę się, że tegoroczna Nagroda zostanie wręczona świetnemu poecie, którego twórczość Herbert znał i cenił”.

Venclova, dziękując jury za wybór, powiedział z kolei: „To dla mnie wielkie zaskoczenie, a przede wszystkim zaszczyt, otrzymać Nagrodę tak znakomitego patrona”.

Laureata wyłoniło jury, w którego skład weszli poeci, eseiści, tłumacze i wydawcy: Krystyna Dąbrowska (Polska), Edward Hirsch (USA), Michael Krüger (Niemcy), Mercedes Monmany (Hiszpania) oraz Aleš Šteger (Słowenia).

Kim jest Tomas Venclova?

Urodzony w 1937 roku w Litwie Venclova jest, jak piszą przedstawiciele Fundacji im. Herberta, najwybitniejszym żyjącym poetą litewskim. 

Jako dysydent i współzałożyciel Litewskiej Grupy Helsińskiej wyjechał z ZSRR i Litwy w 1977 roku. Zamieszkał w USA, gdzie przez wiele lat wykładał literaturę słowiańską na Uniwersytecie Yale.

Tomas Venclova jest laureatem wielu nagród literackich i tytułów honoris causa. Jego poezję wprowadził do języka polskiego Czesław Miłosz, publikując w 1973 roku na łamach paryskiej „Kultury” przekład wiersza „Rozmowa w zimie”. Po polsku ukazały się liczne zbiory wierszy i esejów oraz tom korespondencji z Czesławem Miłoszem. Wśród najważniejszych tomów należy wyróżnić zbiory wierszy „Rozmowa w zimie” i „Obrócone w ciszę”, a także tom esejów „Opisać Wilno” oraz rozmowę rzekę „Magnetyczna północ”. Wiersze i eseje Tomasa Venclovy były ponadto publikowane w przekładach m.in. na angielski, chiński, niemiecki, włoski, szwedzki i ukraiński.

Od lat 70. Tomas Venclova był zaprzyjaźniony z polskimi pisarzami i intelektualistami, w latach 80. związał się z kręgiem polskich pisarzy na emigracji i w 1983 dołączył do zespołu redakcyjnego „Zeszytów Literackich”, gdzie przez ponad trzy dekady publikował swoje wiersze i eseje. Tłumaczył na litewski polskich poetów, m.in. Cypriana Kamila Norwida, Zbigniewa Herberta, Czesława Miłosza i Wisławę Szymborską, ogłosił także monografię twórczości Aleksandra Wata. 

Po upadku ZSRR angażował się w życie kulturalne Litwy, działał – wraz z Czesławem Miłoszem – na rzecz zbliżenia Litwy i Polski. 

Wszechstronnie wykształcony twórca należy do najwybitniejszych erudytów i humanistów w literaturze naszych czasów. Podobnie jak Zbigniew Herbert, w swojej twórczości często nawiązuje do historii klasycznej, a przede wszystkim przeciwstawia się okrucieństwu i niesprawiedliwości. Nie stroni od tematów trudnych, nie narzuca odpowiedzi, zachęca do odwagi myślenia.