Najpierw była inicjatywa „groza jest kobietą”, cykl wywiadów portalu Grozownia z polskimi autorkami literackiego horroru. Później powstała inicjatywa antologii, w której autorki te zmierzyły się z tematem tytułowych „zabawek”. Wydany w efekcie powyższego przez Wydawnictwo IX zbiór zawiera 13 opowiadań i prezentuje swoisty „przegląd sił” polskiej kobiecej grozy.
Jak ten przegląd wypadł? Zaskakująco dobrze, szczególnie uwzględniając fakt swoistego „spętania” wyobraźni twórczej narzuconym tematem (to modna praktyka, ale często utrudnia ona powstanie naprawdę udanych tekstów). Wszystkie opowiadania są dobrze napisane i „przyjemne” w lekturze, z tej perspektywy każdy tekst zasługuje na uznanie. Tematyka i forma są różnorodne - znaleźć tu można i ghost stories i horror ekstremalny, jest weird i jest dark fantasy, są w końcu przypowieści i moralitety. Jeżeli czegoś było mi odrobinę za mało, to takiego czystego rozrywkowego straszenia - prostych jump scare’ów, czasami element ideowy, przekaz kierowany do czytelnika nadmiernie dominuje nad campową frajdą horrorową, ale tego rodzaju indywidualna ocena zależy raczej od subiektywnego temperamentu czytelnika.

Tak właśnie, subiektywnie oceniając chciałem wyróżnić najbardziej :
Agnieszka Kwiatkowska „Chodź Ze Mną”
Z przedszkola zaczynają znikać kolejne dzieci. Pozostają po nich tylko pluszowe zabawki, zabawki, których jednak te dzieci wcześniej nie miały. Jak się okazuje, podobne zniknięcia miały miejsce kilkadziesiąt lat wcześniej. Opiekunka też kryje mroczną tajemnicę, swego czasu jadąc po pijanemu potrąciła i zabiła małe dziecko…
Klimat kojarzący się z hiszpańskimi horrorami w stylu „El Orfanato”, świetna stylizacja, palce lizać. Najlepsze opowiadanie całego zbioru - czytałem z ogromną satysfakcją, mam nadzieję na więcej grozy w północnowłoskich realiach.

Również wyróżniają się :

Agata Suchocka „Barbie Girl”
Zamożni, dobrze sytuowani, reprezentujący władzę mężczyźni pojawiają się na pogotowiu poranieni… przez lalki Barbie. W końcu dochodzi do tragedii - kolejna ofiara ginie uduszona głową lalki. Wszystkich panów łączy przeszłość - ich córki brały udział w konkursach piękności. Jedna z dziewczynek nie spełniała wyśrubowanych norm urody, w zamożnym świecie można to jednak ogarnąć operacjami. Gorzej, kiedy operacje się nie powiodą…Mocny , gorzki stuff. Świetnie, bardzo energetycznie napisane, ze szczyptą czarnego humoru.

Izabela Szolc - „Policzek Do Policzka”
Urban fantasy, również zaprawione mrocznym dowcipem (tutaj zabawką jest ring na penisa z seks shopu), również tekst „zaangażowany”. Mocno erotyczna opowieść o egipskiej bogini spacerującej między ludźmi, o jej kochance, byłym tejże kochanki partnerze i jego (męskich) niedostatkach i wadach, które finalnie doprowadzają do okrutnej, zasłużonej zemsty. Przypomną się „Amerykańscy Bogowie” Gaimana, przypomni się i „Dom Sary” Grabińskiego. Świetnie się bawiłem, dowcipne i efektowne.

To moje „podium”. Pozostałe opowiadania podzieliłem na dwie części, te nieco bardziej do mnie trafiające i te, które zostawiły mnie mniej przekonanego.

Anna Musiałowicz - „Niegrzeczna”
Okrutny mężczyzna, zazdrosny o względy okazywane laleczce, zabiera i niszczy pozostającej pod jego opieką dziewczynce (byłażby to ofiara pedofila ukochaną zabawkę. Więź między dzieckiem a jego laką potrafi być jednak silna, a zemsta za krzywdy nieuchronna. Zgrabna, dobrze napisana opowieść.

Carla Mori - „Powiedz Przecie”
Dziennikarka przeprowadza wywiad z (mordercą?). Mężczyzna opisuje traumę swego dzieciństwa. Ojciec - publicznie szanowany policjant, prywatnie, w domu - alkoholik, brutal i przemocowiec. Od żony oczekuje jedynie spełniania roli seks lalki, od syna męskiej siły pierworodnego. Gdy rodzina nie spełnia jego oczekiwań, zmienia się w domowego kata i demona. W końcu matka odchodzi, zostawiając delikatnego syna na pastwę ojca. To prowadzi do tragedii.
Mori to pewne, wprawne pióro - styl narracji nie pozostawia nic do życzenia. Jedyny problem, polega na tym, że jest ona autorką emocjonalną, gniewną, pisze z serca, mocno, momentami wręcz wściekle - jej przekaz jest dobitny, niczym wykrzyczany do megafonu na manifestacji, a czasami warto ciszej śrubę dokręcić. Alkoholizm, przemoc w rodzinie, płcie społeczne i kulturowe, pedofilia - mnóstwo grzybów w tym barszczu pływa, aż może nieco za mało miejsca na horror zostaje. Trochę się kojarzy z „Musimy Porozmawiać O Kevinie”.

Anna Maria Wybraniec - „Król Kasztanów”
Zabawnie przewrotne opowiadanie. Tym razem na pierwszym planie opowieści nie są tytułowe zabawki, a chorobliwy wstręt do nich (tak, naprawdę istnieje schorzenie zwane pediofobią - strach przed lalkami).
Mroczna historia rodzinna - pewna dziewczynka choruje na wspomnianą pediofobię, w konsekwencji czego jej młodsza siostra nie może bawić się lalkami i zmuszona jest do zastąpienia ich kasztanowymi ludzikami. To dziwaczna (weirdowa!) sytuacja wiedzie do kolejnej choroby psychicznej i tragicznej śmierci.
Pierwsza dama polskiego weirdu nie zwalnia tempa przedstawiając kolejną niepokojącą, opowieść ze świata nad/wrażliwości. Znakomicie napisane - Anna Maria Wybraniec wspaniale panuje nad piórem - być może zestrzelenie aż dwu rzadkich schorzeń na przestrzeni jednego opowiadania wywołuje wrażenie pewnego nadmiaru i nieco mniej przekonuje (ale równie dobrze mogę się mylić?).

Joanna Pypłacz - „Pozytywka”
Wyprawa urbeksowa za Kraków do Pałacu w Piekarach, na teren byłego szpitala psychiatrycznego, w poszukiwaniu klimatu i nastrojowych zdjęć. Bohaterka odnajduje tam pozytywkę, która - co było do przewidzenia - przywołuje niesamowitę historię sprzed lat. Joanna Pypłacz ma ustaloną renomę i jakość. „Pozytywka” to potwierdzenie jej statusu i umiejętności budowania nastroju. Wszystko jest „by the book”, może brak odrobiny - nomen omen - szaleństwa, ale klasa duża literacka i spora radość z lektury.

Agnieszka Pruska - „Sanatorium”
Jeszcze jedna eksploracja. Czwórka przyjaciół wybiera się w poszukiwaniu przygody na zwiedzanie zamkniętego kompleksu sanatoryjnego - byłego szpitala psychiatrycznego. Bohaterowie natychmiast się gubią w tajemniczym labiryncie mrocznej budowli, odnajdują tam odcięte skrzydło, do którego łatwiej wejść niż wyjść, a w nim - pokój pełen zabawek. Jak się okazuje, młodzi nie są w kompleksie sami… W opowiadaniu dużo się dzieje, bohaterowie biegają, krzyczą walczą z zagrożeniami, ale pewną wadą jest brak nastroju - upiorne wydarzenia nie robią na nich (ani na czytelniku) specjalnego wrażenia.

I na koniec teksty, z którymi miałem czasami (nie odejmując im zalet i mrocznego powabu) drobny problem.

Dagmara Adwentowska - „Odłamek”
Tym razem zabawką jest odpustowy kalejdoskop. Gdy zabawka się przypadkowo otwiera rozsypuje swą zawartość, mama bohatera „naprawia” ją, wrzucając do środka na chybił trafił, to, co zebrała z ziemi. Wśród wrzuconych paprochów jest mały, tytułowy odłamek kryształka, który….wywołuje ducha innego chłopca z przeszłości. Dobrze napisane, ale pastelowa cudowność zbyt mocno zastępuje złowrogą niesamowitość, ze szkodą dla ilości „horroru w horrorze”.

Sylwia Błach - „Dom Lalek”
Rodzina przybywa na letnie wakacje na wieś, by samotną babcią, która po wypadku, jakiemu uległa opiekująca się nią na co dzień ciocia, pozostała bez opieki. Klimat domu jest z tych gęstych. Babcia to zafascynowana lalkami (posiada ich całą kolekcję) paskudna starucha kryjąca tajemnicę przemocy domowej wobec swych córek, leżąca w szpitalu ciocia zajmowała się czarną magią i wampiryzmem energetycznym, mama jest wyraźnie spięta - w dramatycznym finale ojciec, chcąc ratować swą żonę, doprowadza do tragedii. Na plus niepokojący nastrój, groza wynikająca tyleż z niesamowitego otoczenia (lalki) co z paskudnych charakterów ludzkich. Ale finał był nieco zbyt grubymi kredkami narysowany, niezbyt udany i nieprzekonujący (no i nazwisko babci - Lalek, wydaje się o jeden wic za daleko).

Aleksandra Łaniszewska - „Zguba”
Mała dziewczynka rozglądająca się z nudów w trakcie rodzinnego pogrzebu znajduje na sąsiednim grobie laleczkę. Nazywa ją imieniem zmarłej dziewczynki - Amelka i zabiera do domu. Wkrótce zaczynają się dziać dziwne, niepokojące rzeczy (fala robactwa, zaprószony ogień - usual stuff). Dziewczynka, podejrzewając (słusznie) klątwę postanawia oddać laleczkę na cmentarz. Nad grobem poznaje historię ponurą zmarłego dziecka. Czy duch pozwoli się przebłagać? Ciekawe pomysły, mroczna, cmentarna atmosfera i zgrabny twist, ale w tym wypadku styl opowiadania nie do końca do mnie przemówił. Przepisałbym na nowo.

Flora Woźnica - „Inna Marionetka”
Do Miasteczka przybywa Lalkarz, by zastać tu Rozpieszczone, Okrutne Bachory i ich Zakłamanych Rodziców. Mężczyzna organizuje przedstawienie, w którym paskudne dzieci, ale, jak się okazuje, pamięć o nich natychmiast zanika. Oj, dostaje się milusińskim…:-). „Marionetka” to bardziej parabola inspirowana Spiskiem Przeciwko Ludzkiej Rasie niż pełnokrwiste opowiadanie fabularne. Literacko nie do końca moje smaki, ale może się podobać. (Przyznam, że parokrotnie parsknąłem złośliwym śmiechem - choć nie jestem pewien, czy o taką reakcję Autorce chodziło).

Karolina Kaczkowska - „Boogeyman”
Przed laty, ratując dziecko przed mężem pedofilem, kobieta dokonuje morderstwa, tłumacząc swej córce tragedię wizytą „boogeymana”. Ta, już jako dorosła kobieta, postanawia uratować ojca ze szponów straszydła. Wykorzystując dziecinną przytulankę wchodzi do Krainy Wyobraźni…
Mroczne fantasy i body horror w jednym, jest gore i ekstrema, jest też mocny końcowy twist (matka wcale nie jest taka dobra!), ale, niestety, zdarzają się też zdania w rodzaju „na zawsze zafiksowana na etapie eriksonowskiego moratorium”. No ihaaaa…

Podsumowanie - „Zabawki” to udany, dobrze prezentujący „hardą hordę” polskiego horroru zbiór opowiadań. Teksty są dobre, pomysłowe i dobrze napisane. Czasami ideowe zaangażowanie nadmiernie dominowało nad wymogami gatunkowymi, ale to już co kto lubi.
Czekam na kolejne - samodzielne! - wydawnictwa Autorek.

Najpierw była inicjatywa „groza jest kobietą”, cykl wywiadów portalu Grozownia z polskimi autorkami literackiego horroru. Później powstała inicjatywa antologii, w której autorki te zmierzyły się z tematem tytułowych „zabawek”. Wydany w efekcie powyższego przez Wydawnictwo IX zbiór zawiera 13 opowiadań i prezentuje swoisty „przegląd sił” polskiej kobiecej grozy.
Jak ten...