„Długa Utopia” to czwarty z pięciu planowanych tomów cyklu o Długiej Ziemi, serii równoległych światów, do których ludzkość nauczyła się „przekraczać”, dzięki bardzo prostemu urządzeniu, co zapoczątkowało rewolucję ekonomiczną i społeczną.

Uwaga! Recenzja zawiera spojlery trzech pierwszych tomów. Jeśli nie spotkaliście się wcześniej z serią, możecie zacząć od recenzji „Długiej Ziemi”.

Czwarty tom serii to zbiór kilku bardzo luźno powiązanych ze sobą wątków. Można wręcz zaryzykować stwierdzenie, że każdy z nich stanowi osobną nowelę, a nowele te czasami się przecinają.

Sztuczna Inteligencja Lobsang finguje własną śmierć i na odległej Ziemi zaczyna życie w pełni pioniera i wychowuje adoptowanego syna. „Pierwszy Kroczący” Joshua Valiente udaje się w sentymentalną podróż na Ziemię Podstawową (czyli tą naszą) w celu odnalezienia własnych przodków. Na jednej z Niskich Ziem młody Następny, przedstawiciel superinteligentnej odmiany ludzkości, staje się prorokiem nowej religii. A Sally Linsey, pionierka Długiego Marsa, przeczuwa zagrożenie dla całej Długie Ziemi.

Prawdę mówiąc seria trochę zaczyna się zużywać. To, co początkowo było świetnym pomysłem i sprawdzało się przez jeden, dwa tomy, obecnie zaczyna nużyć. W końcu ile możemy czytać o eksploracji nowych Ziem, kulturze pionierów Długiej Ziemi czy ewolucji ludzkości. Niestety wszystkie te pomysły zaczynają zjadać własny ogon.

Na tym tle bardzo świeżo i ciekawie przedstawia się wątek o przodkach Joshuy. Historia kroczącego w Tajnej Służbie Jej Królewskiej Mości w wiktoriańskim Londynie jest zaskakująco oryginalna, emocjonująca i zabawna. Jednak ten jeden wątek z ledwością ratuje słabość fabularną pozostałych elementów. Nawet koncepcja inwazji na Długą Ziemię z zewnątrz, która miała być chyba tym najważniejszym wątkiem w zamyśle autorów, jest mało oryginalna, a dla czytelników poprzednich tomów również bardzo przewidywalna.

Tym razem jednym z głównych motywów powieści jest śmierć, przemijanie i dziedzictwo, które po sobie pozostawiamy na świecie. W pierwszym tomie główni bohaterowie dobiegają trzydziestki. Teraz większość jest już po pięćdziesiątce, niektórzy odczuwają starość, a część już zmarła.

Ciekawe ile z tego było zaplanowane, a ile to efekt postępującej choroby Terry'ego Pratchetta? „Długa Utopia” to najprawdopodobniej ostatnia książka, która została ukończona za życia brytyjskiego pisarza. Posłowie nosi datę grudzień 2014, Pratchett zmarł w marcu 2015 r., a światowa premiera powieści miała miejsce w czerwcu 2015 r., więc już po jego śmierci. Podobno po autorze pozostały nieukończone powieści i notatki na kilka lub nawet kilkanaście książek, ale będą musiały zostać dokończone przez innych. Choć cała seria „Długa Ziemia” to bardziej dziecko Baxtera niż Pratchetta, to jednak zmarły pisarz odcisnął na niej swoje niewątpliwe piętno. „Długiego Kosmosu”, planowanego jako zamknięcie cyklu, już nie dopilnuje do końca.

Mam wrażenie, że Pratchett miał świadomość zbliżającej się śmierci, zresztą od lat poważnie chorował. Stąd bohaterowie muszą się zmierzyć z problemem przemijania, ale i poświęcenia własnego życia dla większych wartości. Mamy nawet dość nieoczekiwane podejście do kwestii życia pozagrobowego (więcej nie napiszę, by nie spojlerować fabuły).

„Długa Utopia” zasługuje na przeczytanie, jako ostatnia książka mistrza gatunku, ale sama z siebie nie broni się za dobrze. Być może jestem trochę rozpieszczony ciekawymi i oryginalnymi poprzednimi tomami serii i stąd mój zawód „Długą Utopią”. Mogło być lepiej.

Krzysztof Krzemień