Matka odchodzi

Wróciłem do tego po 19 latach i wrażenie jeszcze większe. Ten krótki zbiór notatek, wierszy czy fragmentów dziennika tworzy bardzo przejmującą, pełną czułości i empatii całość. Różewicz przypomina o tym co najważniejsze, a co dziś chyba częściej niż kiedykolwiek skłonni jesteśmy wypierać.

Wróciłem do tego po 19 latach i wrażenie jeszcze większe. Ten krótki zbiór notatek, wierszy czy fragmentów dziennika tworzy bardzo przejmującą, pełną czułości i empatii całość. Różewicz przypomina o tym co najważniejsze, a co dziś chyba częściej niż kiedykolwiek skłonni jesteśmy wypierać.

Pokaż mimo to

To ostatnie zdanie...

To ostatnie zdanie...

Pokaż mimo to

,,Wiem, że to co piszę nie ma sensu i wartości, ale nie mogę krzyczeć.''

Bomba emocjonalna. Głośniejsza od Hiroszimy. Kiedy serce krwawi i los nieprzychylny matka ostatnim ratunkiem, która nie wyprze się syna, choćby był mordercą, którym zbłądził.
Bolesna strata, która zrywa poetę z Ziemi, by odsłonił kulisy przedziurawionej duszy, tęsknoty i rozpaczy za tym, co wlecze się jak cień.

Niespełnione obietnice jako zaduma nad rodzicielką. Zaglądanie w oczy śmierci. Obolałego ciała i przemijającego życia matki na białym prześcieradle w sterylnym pomieszczeniu. Gorzkie, ołowiane łzy spływają po policzkach - wypalając pole brzemiennych wspomnień. Wspomnienia wymieszane z poezją. Powroty matki do dat, nim stado bomb spadło i zadrżało powierzchnią lądu. Zachowanie pamięci w rozterkach i zbłąkaniu.

Wyczerpujące milczenie i Bóg, który się nie śmieje. Krańcowa przepaść egzystencji - utrata pierwotnego pierwiastka matczynego ciepła. Umiera miłość - umiera człowiek. Współczucie dla dzieci, co straciły matkę i boleją nad sklepieniem niebios.

,,Spokojne oczy matki spoczywają na mnie, na moje ręce, na oślepionych w słowa...''

,,Wiem, że to co piszę nie ma sensu i wartości, ale nie mogę krzyczeć.''

Bomba emocjonalna. Głośniejsza od Hiroszimy. Kiedy serce krwawi i los nieprzychylny matka ostatnim ratunkiem, która nie wyprze się syna, choćby był mordercą, którym zbłądził.
Bolesna strata, która zrywa poetę z Ziemi, by odsłonił kulisy przedziurawionej duszy, tęsknoty i rozpaczy za tym, co wlecze się...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Ciężko ocenić, bo o ile wspomnienia/zapiski były bardzo dobre - zwłaszcza matki - to wiersze totalnie mnie nie poruszyły... No ale to też totalnie nie mój gatunek ;)
Ostanie zdanie - piękne zakończenie.

Ciężko ocenić, bo o ile wspomnienia/zapiski były bardzo dobre - zwłaszcza matki - to wiersze totalnie mnie nie poruszyły... No ale to też totalnie nie mój gatunek ;)
Ostanie zdanie - piękne zakończenie.

Pokaż mimo to

"Teraz...Teraz, kiedy piszę te słowa, oczy matki spoczywają na mnie."

Apoteoza matczynej miłości. Słyszałem ją wcześniej w realizacji teatralnej, teraz czytam z tym samym skutkiem - ze wzruszeniem. Są to teksty pozbierane: wspomnienia, opowiadania, wiersze o matce, karty z dziennika, prywatne fotografie rodzinne, listy, także jej własny głos - wspomnienie z czasów młodości, teksty braci. Różewiczowe "Exegi monumentum"... Ale tylko Matki i Tadeusza Różewicza teksty przemawiają do mnie wprost.

"Kiedy matka odwróci oczy od swojego dziecka dziecko zaczyna błądzić i ginie w świecie pozbawionym miłości i ciepła" i dalej: "oczy matki...Matka patrzy na syna kiedy on stawia pierwsze kroki i potem kiedy szuka drogi, patrzą kiedy syn odchodzi, ogarniają spojrzeniem całe życie i śmierć syna. - pisze Różewicz w chwili, gdy ma 75 lat, a wciąż czuje się dzieckiem tej cichej i skromnej kobiety:
"z rzeczy świata tego zostaną tylko dwie,
Dwie tylko: p o e z j a i d o b r o ć... i więcej nic...

Zostało Nic. I jeśli my ludzie nie pójdziemy po rozum do głowy i nie zagospodarujemy tego rosnącego Nic to...to co?! (...)...zgotujemy sobie takie piekło na ziemi, że Lucyfer wyda nam się aniołem, wprawdzie aniołem upadłym, ale nie pozbawionym duszy, zdolnym do pychy, ale pełnym tęsknoty za utraconym niebem pełnym melancholii i smutku...polityka zmieni się w kicz, miłość w pornografię, muzyka w hałas, sport w prostytucję, religia w naukę, nauka w wiarę."(s.12) Skutek zatarcia wartości. To już mamy.

"Dzieciństwo jest jak zatarte oblicze
na złotej monecie która dźwięczy
czysto." [Kasztan, s.44]

A w tym domu? Wielu, mam nadzieję, może to za nim powiedzieć:
"To, co w naszym domu było najdroższe i najpiękniejsze, to Mama." (s.134)

"Teraz...Teraz, kiedy piszę te słowa, oczy matki spoczywają na mnie."

Apoteoza matczynej miłości. Słyszałem ją wcześniej w realizacji teatralnej, teraz czytam z tym samym skutkiem - ze wzruszeniem. Są to teksty pozbierane: wspomnienia, opowiadania, wiersze o matce, karty z dziennika, prywatne fotografie rodzinne, listy, także jej własny głos - wspomnienie z czasów...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Piękna, wzruszająca, nieprzedumana...polecam

Piękna, wzruszająca, nieprzedumana...polecam

Pokaż mimo to

Jedna z piękniejszych książek o miłości jakie czytałem. Miłości syna do matki, bezwarunkowej. Pomimo bólu i zbliżającej się bolesnej śmierci. Ciekawy także wątek historyczny - fragmenty pamiętnika matki opisującego czasy i relacje na początku XX wieku.

"Nieraz ojciec mówił: szkoła bardzo waszym dzieciom potrzebna. Odpowiadali dowcipnie: panie, kto się zna na piśmie, ten się do piekła ciśnie."

"A mówili: nie trzeba doktora, że "kto na śmierć chory, nie pomogą doktory", a lepiej przywieźcie księdza."

"Na stole zaświeciła okowita "oko wita" mówi dziadek Oko wita"

Jedna z piękniejszych książek o miłości jakie czytałem. Miłości syna do matki, bezwarunkowej. Pomimo bólu i zbliżającej się bolesnej śmierci. Ciekawy także wątek historyczny - fragmenty pamiętnika matki opisującego czasy i relacje na początku XX wieku.

"Nieraz ojciec mówił: szkoła bardzo waszym dzieciom potrzebna. Odpowiadali dowcipnie: panie, kto się zna na piśmie, ten...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

Niesamowicie poruszające wyznanie synka- dojrzałego mężczyzny.

Niesamowicie poruszające wyznanie synka- dojrzałego mężczyzny.

Pokaż mimo to

W POSZUKIWANIU SCHRONIENIA W SŁOWACH EPIKURA

Tadeusz Różewicz w tomie „Matka odchodzi” kilkakrotnie zmienia optykę swoich wspomnień. Punktem wyjścia jest perspektywa człowieka starego, doświadczonego poety, który „szykuje się do wyjścia, w ciemność”. Różewicz wspomina śmierć matki sprzed blisko pół wieku, będąc już od niej starszym, w wieku 77, 78 lat. Poeta obwinia się – nigdy bowiem nie dotrzymał danych matce obietnic, że pokaże jej Kraków, góry i morze, których nigdy nie widziała. Kpi sobie z samego siebie, czy też z poetów w ogóle, pytając, czy poeta to człowiek bez serca, który „pisze z suchymi oczami treny, bo musi dobrze widzieć ich formę?”. Pisze o „lamencie przed publicznością na jarmarku książki, na odpuście poezji, na giełdzie literatury”. Pisze z pozycji człowieka, który przeżył koniec świata, czyli koszmar drugiej wojny światowej, co oczywiste, bo nic tak nie wpłynęło na Różewiczowską poetykę. Jednak o wiele mniej oczywiste jest to, jaka jest według poety powinność takiego człowieka – otóż jest nią „oswajanie istoty noża”. Wmawianie sobie, że nóż służy do krajania chleba, a nie człowieka. Widać tu echa słów Adorno, do których Różewicz wielokrotnie nawiązywał, że „pisanie poezji po Auschwitz jest barbarzyństwem”.

Istotą tomu „Matka odchodzi” jest zatem zmieniająca się perspektywa narratora, a niekiedy nawet sam narrator. Choć autorem jest Tadeusz Różewicz, książka stanowi wyjątkową i niejednorodną mieszaninę rodzinnych wspomnień i gatunków literackich. Autor „Kartoteki” oddaje również w książce głos swoim bliskim – matce i braciom: Januszowi (1918-1944) i Stanisławowi (1924-2008). I oto nagle, po wszystkich gorzkich wyznaniach Różewicza, jakby z otchłani pamięci, do poety dociera głos matki, która opowiada o swoim wiejskim dzieciństwie i o narodzinach dziecka. Czyni to, trzeba zaznaczyć, w dobrym literackim stylu i z ujmującą wrażliwością społeczną, odmalowując nędzę ówczesnej wsi. Gdy głos matki milknie, następują wiersze, przypominające modlitwy profana, zaklęcia, które Różewicz recytuje, ciska w próżnię, jakby upatrywał w nich szansy na ponowne przywołanie głosu drogiej zmarłej.

Dodatkowym, dokumentalnym atutem książki są, niejako na marginesie, Różewiczowskie komentarze na temat ówczesnego środowiska literackiego, (nazwane przez poetę „środowiskiem literackich sutenerów), co najlepiej jest widoczne w „Dzienniku gliwickim” z 1957 roku. Różewicz w tym niepoetyckim, robotniczym mieście jest jakby na wygnaniu, niczym Owidiusz w Tomi. Z zapisków tych wyłania się portret poety zaszczutego, osamotnionego, opuszczonego przez przyjaciół, zmagającego się z biedą i postępującą chorobą nowotworową matki. Widzimy Różewicza jak każdego dnia próbuje pisać, podejmując jak o oddech walkę o każde następne słowo poezji, czy też prozy. Jednak, co uderza bardzo mocno, pisze, że „woli zdechnąć tu sam niż ocierać się o warszawskich literatów «moralistów»”. Owo wygnanie staje się dla Różewicza przyczynkiem do deprecjonowania poezji – zarówno własnej („Nie lubię swoich wierszy”, „Uważam, że wszystkie moje wiersze – albo prawie wszystkie, jakie teraz ogłaszam, są niepotrzebne. Nie stwarza ich konieczność.”), jak i poezji w ogóle („Większość wierszy poetów współczesnych (…) to grymasy literackie. Jeśli nie przełamie się tego – nie rozwali… nie zmartwychwstanie poezja”). Narzeka na swoich rówieśników, którzy przez lata traktowali go „jak śmiecia” – „każda miernota pouczała mnie i ciągnęła za uszy – ja zakneblowany nie miałem nawet możliwości drukowania sprostowań”. Daje się również odczuć to, jak niepewny politycznie był to moment – rok po wydarzeniach października 1956 roku. Adama Ważyka, którego za przyczyną „Poematu dla dorosłych” przyjęło się nazywać prekursorem „polskiego października”, Różewicz nazywa „mętem moralnym”. Widać w tym już pierwsze sygnały tego, co zdarzy się zaledwie pięć lat później, kiedy to tak dotychczas przychylny Julian Przyboś, zaatakował Różewicza swoją „Odą do turpistów” i urządził przeciwko niemu nagonkę.

Wydawać by się mogło, że taka mozaika wspomnień nie ma racji bytu ze względu na proponowany przez Różewicza kolaż gatunkowy (wspomnienia, poezja, proza, fragmenty dziennika). Można by się zastanawiać, czy „Matka odchodzi” będzie w stanie wznieść się ponad subiektywizm i indywidualizm odczuć Różewiczów. Dziś, po blisko dwóch dekadach od publikacji i zasłużonej nagrodzie „Nike”, pytania te straciły swoją zasadność. Umieranie rodziców jest jednym z najtrudniejszych do przeżycia i opisania tematów – i co gorsza, tematów, z którymi każdy w pewnym momencie życia musi się zmierzyć. Tadeuszowi Różewiczowi się to udało, bo nie napisał książki tylko o swojej matce, ale na pewnym wyższym poziomie – o człowieku. O bólu, smutku i bezradności – czyli jedynych nieprzemijalnych pojęć w życiu. „Oczy matki wszystko widzące patrzą na urodziny patrzą przez całe życie i patrzą po śmierci z «tamtego świata»”. Ale jednocześnie Różewicz twierdzi, że nie wierzy w „tamten świat”. Zastanawia się, czy w „niebie jest morze nad którym siedzą nasze Matki w biednych salopkach, płaszczach, starych pantoflach i kapeluszach”. Istnieje tylko „tu i teraz” i to właśnie „tu i teraz” można próbować pokonać śmierć. I być może właśnie dlatego matka Tadeusza Różewicza żyje – ocalona książką swojego syna, już choćby dlatego, że wypowiada się w niej w pierwszej osobie liczby pojedynczej. „Poeta, człowiek bez serca?” – powtarzam pytanie zadane przez autora „Kartoteki”. Być może, ale z pewnością nie Różewicz.

Ta recenzja jest dla mnie trudna, trudniejsza od innych. Stefania Różewicz zmarła sześćdziesiąt jeden lat temu. Szmat czasu. Nie żyją już też jej synowie – dwóch wspaniałych poetów i wybitny reżyser. Z Różewiczami nie łączą mnie żadne więzy pokrewieństwa, a jednak „Matka odchodzi” była dla mnie lekturą wzruszającą i wstrząsającą jednocześnie. Czy byłoby to możliwe, gdybym czytał książkę o śmierci obcej mi osoby ponad pół wieku temu? Książka Różewicza wydarzyła się gdzieś głęboko we mnie, bowiem cały czas, mimowolnie, odbijałem się w jej lustrze, w miejsce matki poety widząc moją matkę, której oczy spoczywają na mnie w tej chwili. Mama żyje, ale życie w niej gaśnie. Wyjątkowo podła forma choroby Alzheimera konsekwentnie dzień po dniu odbiera jej pamięć i tożsamość. W jej ostatnim teście neuropsychologicznym stwierdzono, że jest niezdolna do samodzielnego życia. Ma coraz większe problemy z mówieniem. Coraz mniej pamięta – uciekają jej imiona, daty, fakty z życia. Całkowicie zapomniała o liczbach – nie wie, który mamy rok, jaki jest miesiąc, dzień tygodnia, czy godzina. Musieliśmy na karteczce jej napisać, ile ma lat, bo nie wie. Żyje w jakimś bezczasie, choć nie liczy czasu – trudno podejrzewać, by mogła być szczęśliwa. Jest jak wyjęta z wiersza „Ale kto zobaczy”, który również znalazł się w omawianej książce: „(…) wierzyła przez pięćdziesiąt lat/ a teraz płacze i mówi:/ ‘nie wiem… nie wiem’ (…) chciałbym ją nosić na sercu/ i karmić słodyczą”. Choć Różewicz dzieli się z czytelnikiem niezwykle prywatnym zapisem przeszłości, dla mnie „Matka odchodzi”, a w szczególności niektóre części tej książki, jak „Dziennik gliwicki” to potencjalna relacja z moich przyszłych doświadczeń. Nie można oszukać śmierci, ale póki co, trzeba wykorzystać każdą chwilę, spróbować znaleźć schronienie w słowach Epikura: „Póki jesteśmy, nie ma śmierci, gdy jest śmierć, nie ma nas”.

W POSZUKIWANIU SCHRONIENIA W SŁOWACH EPIKURA

Tadeusz Różewicz w tomie „Matka odchodzi” kilkakrotnie zmienia optykę swoich wspomnień. Punktem wyjścia jest perspektywa człowieka starego, doświadczonego poety, który „szykuje się do wyjścia, w ciemność”. Różewicz wspomina śmierć matki sprzed blisko pół wieku, będąc już od niej starszym, w wieku 77, 78 lat. Poeta obwinia się –...

więcej

mniej

Pokaż mimo to

To,co w naszym domu było najdroższe i najpiękniejsze,to Mama.

To,co w naszym domu było najdroższe i najpiękniejsze,to Mama.

Pokaż mimo to