Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Syn prozaika Władysława Szulca-Rymkiewicza, pochodzenia niemiecko-polskiego i lekarki Hanny z Baranowskich herbu Tuhan, pochodzenia tatarsko-niemieckiego. Rodzina zmieniła nazwisko Szulc pod wpływem wojennych przeżyć w połowie lat 40. (nazwisko Rymkiewicz było przedwojennym pseudonimem literackim Władysława Szulca). Po wojnie rodzina jego osiedliła się w Łodzi.

Rodzice poety należeli do PZPR, a on należał do Związku Młodzieży Polskiej.

W Łodzi uczęszczał do XXI Liceum Ogólnokształcącego im. Bolesława Prusa, a następnie ukończył filologię polską na Uniwersytecie Łódzkim.

W 1994 otrzymał tytuł naukowy profesora nauk humanistycznych.

Był pracownikiem Instytutu Badań Literackich PAN oraz członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

W 1964 podpisał list pisarzy polskich, protestujących przeciwko listowi 34, wyrażając „protest przeciwko uprawianej na łamach prasy zachodniej oraz na falach dywersyjnej rozgłośni radiowej Wolnej Europy, zorganizowanej kampanii, oczerniającej Polskę Ludową”. W styczniu 1976 roku podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Od początku lat 80. związany z opozycją. W roku 1984 roku został wydalony z PAN po wydaniu w drugim obiegu książki Rozmowy polskie latem 1983. Współpracował z wydawnictwami podziemnymi oraz z emigracyjnym Instytutem Literackim w Paryżu.

W 2010 wszedł w skład komitetu poparcia Jarosława Kaczyńskiego w wyborach prezydenckich. W 2011 koncern mediowy Agora – wydawca Gazety Wyborczej – wytoczył Rymkiewiczowi proces za nazwanie jej redaktorów „duchowymi spadkobiercami Komunistycznej Partii Polski”.

Rymkiewicz przede wszystkim znany był ze swej twórczości poetyckiej. W 1957 wydał swój pierwszy tomik wierszy „Konwencje”. Duże uznanie zdobył zwłaszcza tom „Metafizyka” z 1963 roku, a także późniejsza twórczość. W roku 2003 otrzymał Nagrodę Literacką „Nike” (przyznawaną przez Gazetę Wyborczą i Fundację Agory) za tom poezji „Zachód słońca w Milanówku”, którą uznano za najlepszą polską książkę roku.

Jego program poetycki oparty był na klasycyzmie rozumianym jako odwołanie się do tradycji literackiej i tworzenie na bazie odwołań do jej dorobku tak w sferze formy literackiej, jak i treści czy wątków. Jednak odwołania literackie, na jakich Jarosław Marek Rymkiewicz polegał, to nie tradycyjny zestaw symboli sięgający do antyku, ale bogactwo form i charakterystyczne treści epoki baroku. Ten program poetycki wyraził on w książce „Czym jest klasycyzm. Manifesty poetyckie” z 1967. Zainteresowanie wątkami barokowymi przejawiało się w wykorzystywaniu filozoficznych aspektów śmierci, przemijania biologicznego i przemijania w kulturze.

Drugim najbardziej znanym aspektem jego twórczości, obok poetyckiej, była eseistyka historycznoliteracka oraz historyczna. W zbiorach esejów poświęconych historii literatury skupiał się przede wszystkim na okresie polskiego romantyzmu oraz okolicznościach i szerszym tle życia i twórczości romantyków („Aleksander Fredro jest w złym humorze”, „Juliusz Słowacki pyta o godzinę”).

Ukoronowaniem tych rozważań był cykl „Jak bajeczne żurawie” poświęcony Adamowi Mickiewiczowi, a rozpoczęty tomem „Żmut”. W kolejnych książkach cyklu Rymkiewicz dzielił się wynikami swoich wieloletnich badań nad życiem i twórczością Mickiewicza, próbując rozwikłać związane z tym niejasności i tajemnice, min. młodzieńcze miłości poety, szczegóły romansu z Marylą, proces filomatów, okres emigracyjny czy mistycyzm i działalność Mickiewicza w sekcie towiańczyków. Opierając się na źródłach z epoki podważał wiele przyjętych i uznanych za fakty szczegółów.

Swoistą formą literacką były dwie encyklopedie eseistyczne poświęcone życiu i twórczości poetów („Słowacki”, „Leśmian”),zaś w tomie „Przez zwierciadło” nie uciekał od rozważań biblijnych i teologicznych.

Drugim, po historii literatury, obszarem zainteresowań zawartych w książkach eseistycznych Rymkiewicza była historia Polski. Przy czym skupiał się on na przełomowych i kryzysowych momentach historii I Rzeczypospolitej („Wieszanie”, „Reytan”, „Samuel Zborowski”) czy okresu zaborów („Wielki książę”) oraz korzystał ze swoich doświadczeń z okresu powstania warszawskiego („Kinderszenen”).

W roku 2008 jego książka o insurekcji kościuszkowskiej „Wieszanie” została nagrodzona Nagrodą Literacką im. Józefa Mackiewicza.

Rymkiewicz zajmował się także tłumaczeniem. Tłumaczył m.in. poezję anglo-amerykańską – Thomasa S. Eliota, Wallace Stevensa oraz hiszpańską – Federico García Lorca, Pedro Calderón de la Barca (imitacja Życie snem, 1969).

Był znany również jako dramaturg („Eurydyka”, „Odys”),tragediopisarz („Kochankowie piekła”) i komediopisarz („Ułani”),a także autor dwóch powieści („Rozmowy polskie latem 1983” oraz „Umschlagplatz”).