Od razu przyznam: zima przetyrała mnie nad wyraz. Łaknienie wiosny było więc we mnie ogromne, graniczące z miniobsesją, i teraz wreszcie mam swój czas – i trwam w nim, niezrażony alergią, łażąc tu i tam, wpychając cieknący nos w białe kwiaty.

Rzadko ruszam się bez książki, jako świeży entuzjasta czytania na świeżym powietrzu biorę ją nawet na rower, i jeśli macie podobne nawyki (czy planujecie mieć), nieśmiało zachęcam was, byście najbliższe tygodnie spędzili z którymś z poniższych tytułów.

Książki na wiosnę

„Kosmos”, Witold Gombrowicz

„Pot, idzie Fuks, ja za nim, nogawki, obcasy, piach, wleczemy się, wleczemy, ziemia, koleiny, gruda, błyski ze szklistych kamyczków, blask, upał brzęczy, gorąco drgające, czarno od słońca, domki, płoty, pola, lasy, ta droga, ten marsz, skąd, jak, dużo by gadać…”, tak zaczyna się późna, najdoskonalsza być może powieść Gombrowicza. 

Pasujący do nadciągającego lata zaduch polnej drogi to jedno. Rozjuszona przyroda za oknem zestawiona z gęstością myśli, znaczeń, poglądów na życie i sztukę – drugie. „Kosmos” to z wierzchu czysty chaos, opowieść o wróblu i patyku. Gdy jednak sięgnąć głębiej: podniesienie myśli Kanta i Husserla o możności (czy też niemożności) poznania bytu.

„Byłem nieobecny, zresztą (myślałem) prawie zawsze jest się nieobecnym, lub raczej nie w pełni obecnym, a to wskutek naszego ułamkowego, chaotycznego i prześlizgującego się, niecnego i podłego obcowania z otoczeniem”, pisze Gombrowicz, już to zachęcając nas do większej uważności, już to wieszcząc, że nic nam z tego nie przyjdzie.

Ale warto próbować. Zwłaszcza wiosną. „Dzika potęgo myśli wątłej!”, krzyczę więc za narratorem i raz jeszcze kartkuję sobie to niespełna 200-stronicowe arcydzieło.

„Jadąc do Babadag”, Andrzej Stasiuk

Jak wiosna, to podróż!

Ze Stasiukiem spędziłem zimę. I była to jakoś – mimo całej swej bezwzględności i okrucieństwa – piękna zima. Bo Stasiuk w „Kucając” pisał tak: „To była pogoda w sam raz na wódkę. (...) Piliśmy za chłód i za wiatr”. Wiosnę natomiast polecam wam spędzić z „Jadąc do Babadag”.

Głupio tak może – polecać najpopularniejszą w naszym serwisie powieść Stasiuka. Ale wreszcie dajmy spokój, 2 tysiące ocen nie czyni z niej pozycji powszechnie znanej. Mimo Nike. Mimo renomy autora.

Piszę „podróż”, ale podróż jest być może tylko pretekstem. Do opowieści o zapomnianej Europie, tej gorszej i prymitywnej. Europie klasy B. Albo i C. O Albanii, Rumunii, Bułgarii, Mołdawii. O czeskiej prowincji, węgierskiej, słowackiej. I w tej nędzy, wykluczeniu, w tym, zdawałoby się, wszechobecnym braku, odnajduje Stasiuk najgłębsze człowieczeństwo. Rytm bliski rytmowi natury.

Jest w tej książce jakaś prawda. Poruszająca, choć natrafimy na typowy dla autora brak ckliwości, na pewną, powiedziałbym, szorstkość narracji, wzbogaconą precyzją obserwacji, mistrzostwem stylu. Tak oto znad europejskiej biedy wyłania się refleksja nad bytem i przemijaniem.

Zaryzykuję stwierdzenie, że świat byłby nieco lepszy, gdybyśmy czytali nieco więcej Stasiuka.

„Fale”, Virginia Woolf

Kwietniowo-majowe piękno przyrody warto zestawić sobie z oszałamiającym pięknem frazy. „Fale”, najbardziej eksperymentalna książka Virginii Woolf, arcydzieło modernistycznej prozy, to rzecz wymagająca, niełatwa formowo, zacierająca różnice między prozą a poezją.

Rytm góruje tu nad akcją, Woolf prowadzi nas przez życie sześciorga narratorów, od dzieciństwa po starość, czyniąc to poprzez niejednoznaczne i tajemnicze monologi. Sześć głosów stale się przeplata, w tle co chwila pojawia się wieloznaczny Percival, siódma postać, a wszystkiemu towarzyszy szum fal, ruch słońca i wód, bo życie mija tu niby dzień nad morzem, powoli zmierzając ku zmierzchowi.

Jednych książka ta zachwyci. Innych, zapewne, wymęczy. Powieść podzieliła zresztą ówczesnych krytyków. I tak E.M. Forster miał ją za najpiękniejsze dzieło Woolf, a Hugh Walpole przyznawał, że nie ma pojęcia, o co w nim chodzi.

Lektura „Fal” to ćwiczenie się w uważności. Jakże wiosną potrzebnej.

„Zło rozkwita wiosną”, Agatha Christie

Są takie – ściśle określone – momenty w roku, gdy prawie zawsze łapię za kryminał. Jest tak w okolicy Bożego Narodzenia i u progu letniej aury. I tak na przykład przed rokiem był ze mną Grzegorz Dziedzic i jego „Żadnych bogów, żadnych panów”, czytane na kocach i w hamakach. Królową kryminału zwykle wybieram bożonarodzeniowo, bo i książek z gwiazdką jako motywem przewodnim jest w dorobku Agathy Christie całkiem sporo. Ale całe szczęście jest i świeżutkie – idealne na tę porę roku – „Zło rozkwita wiosną”.

To kolejny przypadek, gdy Wydawnictwo Dolnośląskie zebrało dla fanów Christie opowiadania luźno powiązane ze sobą tematycznie, pasujące klimatem do danej pory roku. Podobnie jak w przypadku „Śmierć nadchodzi jesienią”, „Tajemnicy gwiazdkowego puddingu” czy „Zbrodni zimową porą”, w wiosennych historiach spotkamy najpopularniejszych detektywów, którzy wyszli spod pióra Brytyjki, pannę Marple i Herkulesa Poirota. Rzecz jasna: nie tylko.

„Usiądź wygodnie w ogródku lub na tarasie skąpanym w słońcu i zanurz się w lekturze wiosennego zbioru opowiadań”, zachęca wydawca. Brzmi okej?

„Szkice piórkiem”, Andrzej Bobkowski

Zapis lat wojennych, które Bobkowski spędził we Francji, nie pasuje, zdawałoby się, do piękna wiosennej przyrody, ale oprócz mistrzostwa stylu i przenikliwego spojrzenia zaginionego inteligenta polskiej kultury jeszcze jeden czynnik sprawił, że „Szkice piórkiem” minionego lata smakowały mi nad wyraz.

Są nim – kto czytał, ten już wie – zapiski Bobkowskiego z podróży po południu Francji, który po wejściu wojsk niemieckich do Paryża uciekł ze stolicy. Jest to najgenialniejszy pisarsko fragment dziennika, owej nieznanej perły polskiej literatury, arcydzieła diarystyki, jak o „Szkicach piórkiem” pisałem w tekście 6 książek, które sprawią, że pokochasz historię.

I tak pośród całego wojennego zamieszania, naraz jakoś odległego, Bobkowski serwuje nam mistyczne niemal uniesienia, mistrzowski opis piękna pejzażu, rowerowych wycieczek, ciała tnącego morskie fale, radości z tysiąca maleńkich igiełek, które rosa pochowała w trawie. No i czyż nie jest to wiosenne piękno w czystej postaci!

„Sklepy cynamonowe”, Bruno Schulz

„Bodiaki, spalone słońcem, krzyczą, łopuchy puchną i pysznią się bezwstydnym mięsem, chwasty, ślinią się błyszczącym jadem…”, tak bujność oszalałej zieleni widział Schulz i wspominam go mimo redakcyjnych żarcików, w których: ej, Konrad, a „Sklepy cynamonowe” będą?

Będą. Schulzowska proza wywarła na mnie wielki wpływ, szukam jej po książkach, odnalazłszy ostatnio u Danila Kiša. Szukam nad Wisłą tych splątanych gąszczów traw, chwastów, zielska, „buzujących w ogniu popołudnia”.

Nie przesadzę, pisząc, że od czasu świadomej lektury „Sklepów…” na gęstą zieleń upalnych miesięcy patrzę inaczej. Stąd – choć polecam wam go ciągle, wystawiając się na śmieszność – Schulza czytać warto w słońcu, oczekując much huczących w głębinach ogrodów, podpatrując całe to „bujne i pogmatwane kwitnienie”. Całe to schulzowskie piękno.