Dręczy was poczucie zagubienia? Jestem z wami. Dwóch posłów podobno nie jest już posłami i oto każda strona politycznego sporu ma swoją opowieść, decyzje Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego stworzyły dualizm prawny, a od nas oczekuje się, że znajdziemy sobie wygodne miejsce w powstałej dychotomii.

Na szczęście piszemy tu o książkach i konsekwentnie daleko nam do politykowania, ale im dalej słucham publicystów wszelkiej maści, tym poczucie bałaganu jest we mnie silniejsze. Dlatego wybrałem książki dla tych, którzy potrzebują w swoim życiu nieco klarowności. Odrobiny porządku. I nie, nie o Wąsiku i Kamińskim tu będzie, a o lekturach, które pozwalają zrozumieć świat, w którym wszyscy próbujemy się odnaleźć.

Jakie książki przeczytać, gdy czujesz się zagubiony?

„Nadchodzi zima. Dlaczego trzeba powstrzymać Władimira Putina i wrogów wolnego świata”, Garri Kasparow (Insignis)

Zaczynam Rosją, bo wojenny koszmar, który rozgrywa się tuż za naszą granicą, w większości z nas zdążył się nieco zatrzeć, a przecież – by nie szukać daleko – niedawna śmierć ukraińskiego poety, który na dzień przed oddaniem życia na froncie pisał jeszcze „moje ręce oderwane / wyrosną fiołkami na wiosnę”, przypomina nam, że zapomnieć nam nie wolno.

„Nadchodzi zima” czytałem w pierwszych miesiącach wojny jako punkt wejścia, pierwszą próbę zrozumienia putinowskiego reżimu, i książka Garriego Kasparowa, rosyjskiego arcymistrza szachowego i wybitnego intelektualisty naszych czasów, który przez blisko dwie dekady przestrzegał Zachód przed stopniowym ustępowaniem Putinowi, spełniła swoje zadanie. Doskonałych reportaży czy esejów o Rosji znajdziemy, rzecz jasna, mnogość. Wyjątkowo cenny jest tu jednak fakt, że autor zna sposoby działania Moskwy z autopsji, a jego przewidywania co do zamiarów Putina spełniają się jedne po drugich.

Arcymistrz wskazuje, że sygnałem, iż Rosja oddala się od demokracji, a wkrótce może stać się zagrożeniem na scenie międzynarodowej, było samo dojście do władzy Władimira Putina, byłego podpułkownika KGB, w 1999 roku. Udowadnia, że rozpad Związku Sowieckiego nie był punktem końcowym zimnej wojny, a jedynie chwilową „zmianą pory roku”. Po swoistej wiośnie, pełnej samozadowolenia i złej oceny sytuacji, zima znów nadchodzi – przekonywał Kasparow. I niestety miał rację.

Opublikowana po raz pierwszy w roku 2015 opowieść o tym, jak Rosja z powrotem powoli staczała się ku dyktaturze, to przypomnienie, że Zachód płaci teraz za politykę ustępstw. Ale i cenna przestroga: tragedią, która dzieje się w Ukrainie, nie wolno się nam zmęczyć.

„Wielka wojna o chipy. Jak USA i Chiny walczą o technologiczną dominację nad światem”, Chris Miller (Prześwity)

Chipy rządzą światem. Maleńkie krzemowe prostokąciki, które znajdują się niemal we wszystkich naszych urządzeniach, pozwalają zarówno odtworzyć filmik na naszym telefonie, jak i wysłać pocisk rakietowy.

Zdawałoby się: banał. Ot, dzisiejszym światem rządzi technologia. A przecież mało kto z nas wie, że mikrochipy można by uznać za odpowiednik ropy naftowej – deficytowego zasobu, na którym budowany jest świat. Bo, jak wyjaśnia Chris Miller, pozycja militarna, ekonomiczna i geopolityczna zależna jest obecnie od technologicznego zaplecza.

„Wielka wojna o chipy” opowiada niezwykłą historię rozwoju komputerowych chipów od lat 40. ubiegłego wieku do chwili obecnej. Książka Millera to pasjonująca opowieść o trwającej bitwie pomiędzy Chinami i USA, które walczą o kontrolę nad najważniejszym elementem geostrategicznej rywalizacji w XXI wieku.

Przejrzysta książka Millera naświetla stawkę zmagań o geopolityczną dominację. „Wielka wojna o chipy” to lektura niezbędna do zrozumienia współczesnego świata. Nowojorski „Times” uznał ją zresztą za jedną z najważniejszych książek o technologii i geopolityce 2023 roku.

„Nauka o klimacie”, Aleksandra E. Kardaś, Szymon Malinowski, Marcin Popkiewicz (Post Factum)

Szukacie profesjonalnego przewodnika po zmianie klimatu? Nie jesteście pewni, której narracji ufać, co jest faktem, a co jedynie interpretacją? Zaufajcie naukowcom. Na przykład takim, którzy swą ogromną wiedzę potrafią przekazać w sposób klarowny.

„Nauka o klimacie” obala mity. Książka Marcina Popkiewicza, Szymona Malinowskiego i Aleksandry Kardaś w jednym miejscu zbiera wiedzę o tym, jak działa klimat i w jaki sposób człowiek wpływa na jego zmiany. Przedstawia też możliwe sposoby radzenia sobie z prawdopodobną katastrofą.

Dlaczego na Wenus wyparowały oceany i czy taki scenariusz jest możliwy na Ziemi? Jaki wpływ na klimat ma człowiek, a jaki erupcje wulkanów, energia słoneczna czy wietrzenie skał?

„Nauka o klimacie” nie epatuje emocjami. Przedstawia konkretne dane i być może dlatego tak porusza czytelnika.

Zrozumieć świat – książki

„Naprawić przyszłość. Dlaczego potrzebujemy lepszych opowieści, żeby uratować świat”, Marcin Napiórkowski (Wydawnictwo Literackie)

Jedni dali uwieść się apokalipsie. Drudzy przyjęli hurraoptymistyczny stosunek do technologii. Jedni są przekonani, że goniąca za postępem ludzkość doprowadziła już do własnej zagłady. Drudzy, że negatywnymi trendami – w tym choćby zmianami klimatu – nie ma co się zanadto przejmować, bo ostatecznie na ratunek i tak przyjdzie nam technologia. I owe dwie opowieści o przyszłości są tu tematem.

„Naprawić przyszłość” to głos rozsądku. I nie wolno nam tego głosu zbagatelizować. Bo współczesne mitologie, które przenikają sztukę i kulturę popularną – przekonuje Napiórkowski – „kształtują badania naukowe i ich odbiór na internetowych forach, wpływają na głosowania w Parlamencie Europejskim i dyskusje przy rodzinnym stole”.

Autor nie ogranicza się tu zresztą do prostego wskazania: oto dwie współczesne opowieści. Zamiast tego wyjaśnia: jak opowiadać o świecie tak, aby ludzkość miała szanse na przetrwanie. Książka Marcina Napiórkowskiego to zarówno wezwanie do działania – coś jeszcze da się zrobić – jak i przypomnienie, że rozwój technologii nie doprowadził do końca historii, a gra nie została jeszcze wygrana.

Dlaczego tak ważne są opowieści, którymi się karmimy? Bo jak wykazuje Napiórkowski, nasze wyobrażenie jutra wpływa na nasze działania (lub ich brak), te kształtują zaś naszą rzeczywistość.

„Wielkie idee dla zabieganych. Mała książeczka o przełomowych koncepcjach”, Jonny Thomson (Insignis)

„Thomson otwiera przed nami świat tytanów myśli, którzy kształtowali rzeczywistość w ostatnich tysiącleciach. Prowadzi nas przez zagadnienia takie jak etyka, filozofia egzystencji, sztuka, społeczeństwo, religia i metafizyka, literatura i język, nauka i psychologia czy polityka i ekonomia”, tak w tekście Znaleźć sens. 7 książek, które zmieniają podejście do życia pisałem o „Filozofii dla zabieganych”, pierwszej książce Jonny’ego Thomsona wydanej po polsku.

W „Wielkich ideach dla zabieganych” wykładowca filozofii na Uniwersytecie Oksfordzkim kontynuuje swój zamysł i oddaje w nasze ręce lekką w odbiorze książkę, która stanowi doskonały punkt wejścia w świat idei, które kształtowały świat w minionych stuleciach.

Względność. Faszyzm. Pieniądze. Antybiotyki. Sztuczna inteligencja. Thomson przedstawia 150 przełomowych koncepcji, po których pojawieniu się nic nie było już takie samo.

Króciutkie rozdziały, wygodny, niemal kieszonkowy format i pełna dowcipu lekkość stylu autora – wszystko to sprawia, że książki Thomsona są świetnym wyborem dla tych, którzy nie narzekają na nadmiar czasu. Genialna w swej prostocie forma pozwala nam zarzucić wędkę w świat wielkich idei.

„Porządek dnia”, Éric Vuillard (Wydawnictwo Literackie)

Kończę powieścią. Czy też czymś w jej rodzaju, bo „Porządek dnia” można by czytać też jako literaturę faktu, ale literacka sprawność Vuillarda, piękno formy i języka sprawiają, że przedstawiającą prawdziwe wydarzenia opowieść o dniach poprzedzających upadek Europy czyta się jak najlepszą prozę.

Zdawałoby się, że za horrorem pierwszej połowy dwudziestego wieku stały nieskończenie skomplikowane mechanizmy. I oczywiście częściowo jest to prawda, ale zło nie opanowuje świata w sekundę, a tłem historycznych wydarzeń były przecież nierzadko zwykłe decyzje zwykłych ludzi.

A zatem: co dzieje się za zamkniętymi drzwiami politykujących dygnitarzy? Jak to jest, że agendy biznesowych molochów okazały się ważniejsze od sprzeciwienia się złu, które, lekceważone, stało się wreszcie niemożliwe do powstrzymania? Dzięki „Porządkowi dnia” zerkamy na wielką politykę przez dziurkę od klucza.

Vuillard przygląda się wydarzeniom, które doprowadziły Hitlera na polityczny szczyt i dzięki którym lepiej zrozumiemy również bieżące wydarzenia. „Nie wpadamy nigdy dwa razy w tę samą przepaść”, pisze. „Zawsze jednak wpadamy w ten sam sposób, komiczny, a zarazem przerażający”. Trudno o bardziej aktualną przestrogę.