Od dawna fascynują mnie ludowe podania i legendy, ich geneza, znaczenie, a przede wszystkim wpływ, jaki wywierają na kształtowanie kultury i etosu danej społeczności.
Jako że legenda o Szczurołapie z Hammelin (Hameln) jest mi dobrze znana, zaś recenzje książki Helen McCabe, z jakimi zetknęłam się na blogach były nadzwyczaj entuzjastyczne, nic już nie mogło mnie powstrzymać przed sięgnięciem po tę lekturę. Jakie pozostały mi po niej wrażenia? Zaraz się przekonacie.

Rumunia, 1990 rok. Sasha Marcu, młody i ambitny lekarz pracujący w ponurym szpitalu psychiatrycznym w mieście Kluż zwraca uwagę na dziwne i niepokojące zjawisko. Odkrywa, że wśród kobiet pochodzących z małej, odciętej od świata transylwańskiej wioski Arva, panuje ponadprzeciętna zapadalność na schizofrenię. Zaintrygowany tym fenomenem próbuje zgłębić psychikę jednej z pacjentek, Iriny, która przeszła załamanie nerwowe po tragicznej śmierci nastoletniej córki. Choć sesje z Iriną posuwają się bardzo opornie, dociekliwy lekarz wpada na trop przerażającej historii, która powtarza się w wiosce od stuleci i jest związana z postacią tajemniczego i złowieszczego Praprzodka. W niepokojący sposób łączy się ona z sekretnymi, znanymi tylko kobietom rytuałami oraz brutalnymi morderstwami dzieci. Policja okazuje się bezradna natrafiając na mur milczenia mieszkańców osady.

Akcja przenosi się do małego amerykańskiego miasteczka Sunny Mead. Diane Durrant postanawia zatrudnić nauczyciela muzyki dla swych utalentowanych dzieci, a zwłaszcza dla 13-letniego Michaela, który od czasu wypadku samochodowego jest niepełnosprawny. Przyjazd tajemniczego Diepa Koppelberga, wirtuoza fletu i kolekcjonera lalek, wprowadza zamęt w spokojne życie rodziny. Urokowi nauczyciela nie poddaje się jedynie Michael, który zaczyna zdawać sobie sprawę z grożącego wszystkim niebezpieczeństwa...

Źródłem inspiracji autorki "Grajka" była legenda o Szczurołapie z Hameln, który w XIV wieku przybył do miasta, aby uwolnić je od plagi gryzoni. Szczury, zasłuchane w melodię wygrywaną przez flecistę opuściły Hameln i utonęły w rzece. Kiedy rada miejska odmówiła grajkowi wręczenia umówionej zapłaty, ten zwabił swoją melodią wszystkie dzieci do wnętrza góry - i nikt więcej już o nich nie słyszał.
XIV - wieczna legenda może mieć swój początek w wydarzeniach historycznych o sto lat wcześniejszych, znanych pod nazwą dziecięcej krucjaty. Ogromna rzesza dzieci wyruszyła wtedy w drogę do Ziemi Świętej, lecz nigdy tam nie dotarła; uczestnicy zginęli bądź zostali sprzedani w niewolę.

Autorka powieści najwyraźniej oparła się nie na pierwotnej wersji legendy, lecz na opisującym ją wierszu Roberta Browninga - stąd wzmianka o Transylwanii w roli miejsca, do którego dotarł Szczurołap wraz z korowodem towarzyszących mu dzieci.
McCabe łączy te intrygujące i pełne grozy legendarne wątki - bardzo bym chciała napisać, że zgrabnie i umiejętnie, ale niestety moje odczucia były zupełnie inne.
Po pierwsze - choć kontrast pomiędzy transylwańską, odizolowaną od świata, pogrążoną w ponurych zabobonach wioską a do bólu realnym, sennym amerykańskim miasteczkiem robi wielkie wrażenie, to w jakimś sensie jednak rozczarowuje. Fabuła staje się przez to schematyczna, wtórna, odarta z grozy i tajemniczości; w zasadzie wszystkie wysiłki autorki, aby stworzyć odpowiednio mroczną atmosferę (która tak obiecująco zapowiadała się w rumuńskich realiach), są mało przekonujące i spełzają na niczym.
Zupełnie nie mogę pojąć, co kierowało autorką, gdy już na pierwszych stronach powieści wyjaśniła nam zagadkę karpackiej wsi i Praprzodka. Z tego powodu fabuła staje się nudna i przewidywalna, zwłaszcza, że do samego końca nie dowiadujemy się niczego więcej i pozostajemy ze zdobytą wcześniej wiedzą, choć w toku fabuły pojawia się kilka dodatkowych pytań. Niejasny pozostaje dla mnie sens rytuału w Arvie, nielogiczny pod każdym względem i niczym nieuzasadniony - ani w kontekście psychologicznym, historycznym czy obyczajowym. Moim zdaniem to rażące zaniedbanie, które znacząco wpłynęło na mój stosunek do lektury.
Ponadto sama postać Szczurołapa wydaje mi się nakreślona w dość dziwaczny sposób, który w jakimś sensie odziera go z aury grozy wyczuwalnej w średniowiecznej legendzie. Diaboliczny flecista - pedofil ze szczurem zamiast penisa - to brzmi po prostu groteskowo! Jego postać jest zbyt mało złożona, banalna i jednoznaczna, a sama historia - zbyt naiwna, oczywista, za bardzo dopowiedziana. Szczurołap powinien być bardziej nieokreślony, tajemniczy, wielowymiarowy, a opowieść bardziej dopracowana w sferze zachowań i obyczajów mieszkańców wioski.

Moim zdaniem "Grajek" ma w sobie niewykorzystany potencjał, jaki drzemie w złowieszczej legendzie o Szczurołapie z Hameln. Książka mogłaby być dobrym thrillerem psychologicznym, ale bohaterom brakuje głębi charakteru; choć są autentyczni w swych emocjach, to jednak zarazem przewidywalni i schematyczni. Intrygujący wątek rytuałów - dokładnie co prawda opisany, ale pozbawiony jakiegokolwiek uzasadnienia - jest niedopracowany, a przez to zaprzepaszczony. Ciekawie zapowiadający się wątek rumuńskiego lekarza poszukującego wyjaśnienia fenomenu w Arvie został ucięty, nim zdążył się na dobre rozwinąć. Wygląda na to, że autorka straciła impet, zmarnowała doskonały pomysł albo poczuła, że koncepcja ją przerosła.
Niemniej jednak "Grajek" to lektura, która w ciekawy sposób łączy rzeczywistość ze światem legend i każe się zastanowić, ile prawdy drzemie w dawnych podaniach od stuleci budzących niezrozumiały lęk i grozę oraz gdzie przebiega granica pomiędzy legendą a koszmarną rzeczywistością.

Moje ogólne wrażenie to rozczarowanie, niedosyt i poczucie zmarnowania intrygującego i oryginalnego pomysłu. Nie żałuję jednak, że sięgnęłam po tę książkę - nie darowałabym sobie, gdybym nie przeczytała wariacji na temat jednej z moich ulubionych legend. Być może miałam wygórowane oczekiwania względem tej powieści - najlepiej przekonajcie się sami, czy jest to lektura dla Was.

Od dawna fascynują mnie ludowe podania i legendy, ich geneza, znaczenie, a przede wszystkim wpływ, jaki wywierają na kształtowanie kultury i etosu danej społeczności.
Jako że legenda o Szczurołapie z Hammelin (Hameln) jest mi dobrze znana, zaś recenzje książki Helen McCabe, z jakimi zetknęłam się na blogach były nadzwyczaj entuzjastyczne, nic już nie mogło mnie powstrzymać...