Rozochocony udaną przygodą z literackimi felietonami Małgorzaty Łukasiewicz i Jana Gondowicza, sięgnąłem po kolejny zbiór z tej samej, jak mi się wydawało, rodziny. Pokrewieństwo okazało się naciągane, ale „Czytanie wzbronione” to wartościowa, choć bardzo gorzka lektura.
W pierwszej części zbioru analizuje Ugrešić mechanizmy rynku literackiego, ubolewając nad samym faktem, iż terminy „literatura” i „rynek” pojawiają się w jednym zdaniu. Przywołuje zarówno twarde dane, jak i anegdoty, a wszystko to w szlachetnym zamiarze dowiedzenia tezy, że literatura zeszła w dzisiejszych czasach na psy, stając się domeną rozmaitych wywłok i podludzi, tylko nie pisarzy. Gorzkim żalom, które wylewa Ugrešić, ciężko zarzucić nietrafność, można im chyba natomiast wytknąć pewną przesadę. Intelektualiści od zawsze diagnozowali w swej epoce bezprecedensowy upadek rozumu i ducha, Ugrešić wcale nie odkrywa Ameryki (którą za to z upodobaniem, skądinąd zrozumiałym, namiętnie obśmiewa). Roszcząc też sobie wyraźne pretensje do elitarności, przynależności do literackiej ekstraklasy, kreuje wokół swych bardzo ostro formułowanych, zajadłych oskarżeń aurę interesowności.
Gdy jednak pisarka opuszcza pole literatury i oddaje się szerszej, antropologicznej refleksji, od razu rodzi się ciekawiej. Jej wnioski i diagnozy nadal są bezkompromisowe, ale bezdyskusyjnie trafne – niekiedy potrzeba wstrząsu, byśmy uświadomili sobie fakty, które zdążyły nas już ze sobą oswoić pod jakimś płaszczykiem. Zaciekłość Ugrešić z czasem zaczyna jednak męczyć, brakuje tu przerwy na oddech, wytchnienia w postaci żartu czy przynajmniej lżejszego tonu. Same sarkazm i pozorna autoironia, której ostrze jest tak naprawdę skierowane na zewnątrz – nie wystarczają. Autorka ma za mało dystansu do siebie, a za dużo do opisywanych zjawisk. Być może gdyby odważyła się zstąpić na chwilę z wyżyn swego elitarnego intelektualizmu i zanurzyć w pogardzaną kulturę masową, spostrzegłaby, że ta ostatnia nie jest w całości dziełem Szatana i posiada również elementy niegodne pogardy.
Ale warto te kilkunastoletnie już teksty czytać – nie tylko o jotę się one nie zestarzały, lecz, paradoksalnie, jeszcze zyskały na aktualności, bo opisywane przez Ugrešić zjawiska – spłycenie przekazu, globalizacja, czyli de facto amerykanizacja kultury poprzez zrównanie wysokiej z popularną, a raczej wchłonięcie tej pierwszej przez drugą – nadal postępują, zmieniając ton poglądów pisarki z pesymistycznego na trzeźwy.

Rozochocony udaną przygodą z literackimi felietonami Małgorzaty Łukasiewicz i Jana Gondowicza, sięgnąłem po kolejny zbiór z tej samej, jak mi się wydawało, rodziny. Pokrewieństwo okazało się naciągane, ale „Czytanie wzbronione” to wartościowa, choć bardzo gorzka lektura.
W pierwszej części zbioru analizuje Ugrešić mechanizmy rynku literackiego, ubolewając nad samym faktem,...