"Wciąż leżę i nie mogę zasnąć. Czekam, aż nadejdzie noc. (...) Wtedy, gdy zostanę sama, mogę wąchać, smakować, wsłuchiwać się, wtedy mogę rozmyślać: o wodzie, karafce, kluczach, chusteczce, brzoskwini, wodzie kolońskiej, talerzyku, stole, zegarze... (...) I wtedy czas staje się czasem i one stają mi się bliższe, i ja sama staję się sobie bliższa."

"Dom ciszy", wydana w 1983 roku wspaniała powieść obyczajowa, od pierwszej strony zachwycająca swoją oryginalnością.

Kiedy znalazłem ją w bibliotece na półce "Zwroty", ukradkiem spojrzałem przez lewe, potem przez prawe ramię, coby upewnić się, że w pobliżu nie ma nikogo, kto mógłby mnie jej pozbawić. Pierwsze, na co zwróciłem uwagę, to okładka. Zatopione w czerwieni dywanu schody piętrowego domu i stojące na nich trzy pary czarnych, na pierwszy rzut oka masywnych butów. Następnie autor, zacny Orhan Pamuk, o którym przeczytałem to i owo w Internecie. I wreszcie tytuł. Najbardziej intrygująca część podmiotu OKŁADKA sp. z o.o. Po chwili odpoczynku, jaki musiałem zaserwować moim oczom steranym po poprzedniej lekturze, zabrałem się za "Dom ciszy". Był ranek 7 czerwca. Pamiętam, że całe przedpołudnie przeleżałem w łóżku, rozkoszując się wspaniałym językiem podanym w powieści. Strona za stroną chłonąłem tę wspaniałą opowieść, rozpoznając narratorów i analizując ich punkty widzenia. Poprzez narrację personalną, narrację pierwszoosobową, książka zachwyciła mnie swoją lekkością, a autor - geniuszem.

Kiedy poznawałem kolejne postacie, zastanawiałem się, którą z nich mógłbym być. Między kolejnymi wierszami prowadziłem melancholijne rozmyślania, niczym właścicielka starego, odrażającego domu, Fatma, dziewięćdziesięcioletnia babcia, trawiąca dni na leżeniu w porosłej malowanym kwieciem pierzynie i wypełnianiu wszystkich zakątków domu swoimi wspomnieniami i rozmyślaniami o minionym, niespełnionym życiu. Myśli te, dryfujące pod sufitem, odbijające się od każdego kąta i mebla, zaglądające do pokaźniej szafy pozbawiają dom życia. Jak opisał to Faruk, "(...) z przygnębieniem przyglądałem się domowi, który za każdym razem wydawał mi się coraz starszy i coraz bardziej pusty. (...) Ogarnęło mnie dziwne wrażenie - jakby w tym domu było coś przerażającego, czego wcześniej (...) nie dostrzegałem..." - myśli babci zmieniły więc dom nie do poznania, nie był to już ten dom, jaki bohater pamiętał z dzieciństwa... Wertując polany rozdziałów, notowałem w pamięci co ważniejsze wydarzenia z historii dziewiętnasto- i dwudziestowiecznej Turcji, zachowując się niczym wspomniany już Faruk. Brakowało mi tylko plastikowego Anadola, butelki Raky i wielkiego brzucha, abym stał się prawdziwym, acz nadal tylko fikcyjnym Farukiem... Śmiało mógłbym także utożsamić się ze służącym w domu pani Fatmy, karłem Recepem. Ten do przesady wyalienowany, acz bardzo sympatyczny człowiek to anioł w ludzkim wcieleniu, z jego postaci wciąż emanowały poświęcenie i dobroć, usługiwał kobiecie, mimo jej zrzędliwości oraz faktów sprzed parunastu lat. Metin, kolejny bohater, który trafił do grona moich ulubieńców. Szalony młodzieniec, marzyciel, spadkobierca zapału swojego dziadka w poznawaniu świata i zgłębianiu wiedzy. Wiery, że po zakończeniu edukacji w liceum rozpostrze skrzydła i rozpocznie nowe, lepsze życie w Stanach. Podkochujący się w pięknej Ceylan, młody romantyk zmierza się ze złem świata, z jego brutalnością, z perfidnymi narodowcami i "nadzianymi" rówieśnikami. Sam, utrzymując się z dorywczej pracy korepetytora, wyznaje w swoim wewnętrznym monologu: "Tak, dużo się uczę. Wkurza mnie, gdy nie jestem najlepszy w klasie, i wiem, że o takich jak ja, mówi się «kujony», ale mój ojciec nie ma fabryki maszyn (...) nie ma składu stali ani huty, nie wygrał (...) choćby najmniejszego przetargu, nie ma nawet firmy eksportowo-importowej, mój biedny ojciec." Gardzi grubymi rybami, zachowując dystans wobec finansowej elity społecznej.
Wciąż jednak zastanawia mnie postać Nilgün, studentki socjologii, zagorzałej rewolucjonistki, zwolenniczki ruchów komunistycznych. Piękna młoda dziewczyna, obiekt miłosnych westchnień Hasana, bratanka Recepa. Każdy z siedmiu dniu spędzanych na prowincji rozpoczyna wczesną wizytą na plaży, podczas której czytuje nie do końca znane nam książki. Po odbytej kąpieli w morzu, wyrusza do sklepu, tam kupuje komunistyczną prasę i praktycznie cały dzień trawi na jej lekturze... Jak należy zinterpretować jej śmierć? Czy ma to być zapowiedź kresu komunizmu i uciśnienia na świecie? Czy może ma to być zwyczajne zakończenie żywota wzbogaconego o brutalne pobicie? Czym jest życie w tej powieści? Czy jest to tylko urywek naszej wyobraźni? Czy rozwinięty kłębek wspomnień i myśli? Fatma tak opisuje je w jednej z myśli: "Wciąż rozmyślam i dochodzę do wniosku, że to, co nazywamy życiem, co naszym zdaniem bezpowrotnie zużywamy, jest dziwnym i niewytłumaczalnym zjawiskiem (...) Czekasz i czekasz, a ono prowadzi cię z miejsca na miejsce, nikt nie wie dlaczego, i gdy tak się przemieszczasz, w głowie kłębią się rozmaite myśli, zastanawiasz się, skąd i dokąd idziesz." Zjawisko. Tak. Zjawiskiem jest życie w ujęciu Pamuka.

"(...) gdy dobiegnie końca ta podróż powozem w jedna stronę, nie można będzie znowu w nią wyruszyć, nie można będzie znowu zacząć życia. Ale jeśli ma się książkę, to choćby była ona nie wiem jak zagmatwana i niezrozumiała, gdy jej lektura dobiegnie końca, można zacząć ją czytać od początku, by zrozumieć to, co przedtem było niejasne, i na nowo pojąć życie." Na pewno nie raz i nie dwa sięgnę po tę powieść, żądny ponownego poznania tej pięknej, acz dziwnej historii, pogmatwanej i nie do końca wytłumaczonej. Na pewno też w niedalekiej przyszłości sięgnę po inne utwory tureckiego Noblisty. Jak dla mnie, "Dom ciszy" jest arcydziełem naszych czasów. Gorąco polecam!

"Wciąż leżę i nie mogę zasnąć. Czekam, aż nadejdzie noc. (...) Wtedy, gdy zostanę sama, mogę wąchać, smakować, wsłuchiwać się, wtedy mogę rozmyślać: o wodzie, karafce, kluczach, chusteczce, brzoskwini, wodzie kolońskiej, talerzyku, stole, zegarze... (...) I wtedy czas staje się czasem i one stają mi się bliższe, i ja sama staję się sobie bliższa."

"Dom ciszy", wydana w...