Przyznam, że nie znam dzienników porównywalnych z Römerowymi pod względem rozmachu ogarnianych spraw (od geopolityki po fizjologię),bogactwa problematyki społeczno-politycznej, obiektywizmu i precyzji w relacjonowaniu zdarzeń i stanowisk ideowych, charakterów ludzkich, własnej motywacji etc. Gdybym ich nie przeczytał (ich części, bo do druku trafiła mniej więcej jedna czwarta całości),to nie uwierzyłbym, że tego rodzaju dzieło w ogóle jest możliwe. Ich publikacja to zatem wielkie święto polskiej memuarystyki. Michał Römer przypomina mi postacie rodem z "Nowej baśni" Teodora Parnickiego. "Rozdwojony w sobie", Polak-Litwin - był w stanie z równą rzetelnością, z identyczną empatią pochodzić tak do problemów litewskich, jak i do problemów polskich. Zresztą jego orientacja w sprawach ogólnoeuropejskich też jest godna podkreślenia. Był bowiem wolny od filtrów nacjonalistycznych (używam tego określenia w sensie opisowym, a nie deprecjonującym),które w naszej części Europy miały jednak poważne ograniczenia. Nie oznacza to, że Römer nie ulegał iluzjom związanym z pewną formacją intelektualną, jaką reprezentował. Myślę, że dałoby się ją określić mianem pozytywistycznej. Skutkowało to lekceważeniem dla problematyki religijnej, antyklerykalizmem, a na planie osobistym - w pewnej mierze wyobcowaniem. Od razu dodaję,że nosił w sobie sentyment dla ludowej pobożności, więc obca mu była jakakolwiek zaciekłość. Innym przymiotem, który osłabiał jego przenikliwość, była - paradoksalnie - daleko posunięta społeczna wrażliwość, czyli przekonanie o konieczności dopuszczenia do udziału we współtworzeniu historii "ludu" czy raczej "ludów", których podmiotowość polityczna się dopiero wykluwała. Śmiem twierdzić, że to skądinąd jak najbardziej uzasadnione podejście zaślepiało go na to, czym w rzeczywistości jest bolszewizm. W tomie piątym jego "Dzienników" jest co najmniej kilkanaście fragmentów dotyczących Związku Sowieckiego, które dzisiaj brzmią kompromitująco. Okolicznością łagodzącą jest fakt, że zapisywał je, posługując się raczej wyobrażeniem o zachodzących w nim zmianach niż wiedzą o rzeczywistym przebiegu zdarzeń. Czekam zatem na tom szósty z niecierpliwością. Ciekaw jestem bowiem,jak doświadczenie władzy komunistów na własnej skórze przeorze jego myślenie. Ufam, że jako człowiek o głębokiej uczciwości intelektualnej dokona rachunku sumienia pod tym kątem.

Przyznam, że nie znam dzienników porównywalnych z Römerowymi pod względem rozmachu ogarnianych spraw (od geopolityki po fizjologię),bogactwa problematyki społeczno-politycznej, obiektywizmu i precyzji w relacjonowaniu zdarzeń i stanowisk ideowych, charakterów ludzkich, własnej motywacji etc. Gdybym ich nie przeczytał (ich części, bo do druku trafiła mniej więcej jedna...