O szczególnej wartości historyczno-geograficznej i literackiej Pamiętników Maurycego Beniowskiego nie trzeba nikogo przekonywać. Jest to pierwsza, pełna polska edycja tłumaczenia z oryginalnego francuskiego rękopisu. Wydanie zawiera obszerną korespondencję z władzami francuskimi i własne opracowania Beniowskiego dotyczące Madagaskaru, usunięte z francuskich wydań Pamiętników i w konsekwencji ze wszystkich dotychczasowych polskich przekładów. Pamiętniki w swej pełnej zawartości są barwną opowieścią o losach niezwykłego człowieka – hrabiego, uczestnika Konfederacji Barskiej, zesłanego dekretem carowej Katarzyna II na półwysep Kamczatka. Beniowski opisuje w Pamiętnikach podróż przez Syberię na zesłanie, pobyt na Kamczatce i romans z córką gubernatora, udaną ucieczkę wraz z 85 współtowarzyszami przez Morze Beringa i północny Pacyfik, półroczny pobyt w Makau w Chinach, przybycie do Francji i ostatni epizod życia – kontrowersyjną ekspedycję na Madagaskar.

Do wydania drugiego tej książki dołączona została mapa Maurycego Beniowskiego przedstawiająca przebytą przez niego morską trasę z Kamczatki do Makau w 1771 roku. Mapa ta, przez wiele lat uważana za zaginioną, odnaleziona została przez Małgorzatę Bandzo-Antkowiak, kierownik Gabinetu Zbiorów Kartograficznych Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, pod koniec 2011 roku w zbiorach Centralnej Biblioteki Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN w Warszawie. Stwierdzono, że najpewniej jest ona autentyczna i została sporządzona prawdopodobnie po dopłynięciu Beniowskiego do Makau, a najpewniej już podczas pobytu we Francji (czyli byłaby to wówczas kopia oryginalnego dokumentu) – być może stąd pewne rozbieżności względem relacji w Pamiętnikach. Mimo to, jeżeli przedstawia prawdziwy rejs „Świętego Piotra i Pawła”, potwierdza ona zasadniczą trasę podróżnika, czyli łącznie z próbą przepłynięcia przez Przejście Północno-Zachodnie.

Spis treści:

Przedmowa tłumacza

Przedmowa Williama Nicholsona do pierwodruku Pamiętników Beniowskiego w języku angielskim z 1789 roku

Postscriptum

Przedmowa wydawcy niniejszej pracy

Dziennik podróży przez Syberię (Tom I Pamiętników)

Rozdział I. Wprowadzenie. Hrabia przybywa do Tobolska, stolicy Syberii. Ludzkość gubernatora. Wyjazd z tego miasta. Wsie na trasie. Miasto Tara. Rzeka i miasto Tomsk. Tatarzy wykazują życzliwość dla zesłańców. Propozycja ucieczki do Chin złożona Hrabiemu, lecz niemożliwa do zrealizowania z powodu odniesionych przez niego ran. Podarunki Tatarów dla zesłańców. Bezinteresowność dowódcy konwoju

Rozdział II. Wyjazd z Tomska. Juska Krasnojarsk. Ilimsk. Aktualne ceny europejskich towarów i futer w tym miejscu. Jakuck. Uprzywilejowane towarzystwo handlarzy futer. Hrabia planuje przyszłą ucieczkę wraz z p. Hoffmanem. Utworzenie towarzystwa zesłańców. Ich wyjazd z Jakucka. Sprzeczka między strażnikami. Obawy przed konsekwencjami śmierci p. Hoffmana. Szczęśliwe zapobieżenie ich skutkom

Rozdział III. Wieś Judoma. Sanie ciągnione przez psy. Przyjazd do Ochocka. Opis tego miasta i portu. Stan jego handlu. Wypłynięcie w rejs na Kamczatkę. Niebezpieczna podróż morska

Rozdział IV. Przybycie na Kamczatkę. Rozmowa z kilkoma zesłańcami. Oczekiwanie na przybycie gubernatora i otrzymanie instrukcji. Wioska zesłańców. Zarządzenia cara Piotra, dotyczące ich położenia

Rozdział V. Hrabia nawiązuje zażyłe stosunki z p. Chruszczowem, zesłańcem. Powstaje stowarzyszenie dla realizacji planu ucieczki. Przemówienie Hrabiego i projekt przysięgi. Zesłańcy oczekują gubernatora i kanclerza. Gubernator wyznacza Hrabiego na nauczyciela języków obcych. Nieprzewidziane wydarzenie łagodzi cierpienia i sprzyja zamiarom zesłańcom

Rozdział VI. Hrabia obejmuje posadę nauczyciela języków. Gubernator prezentuje niewolnicę i sanie ciągnione przez psy. Niektórzy znakomici obywatele miasta składają mu propozycję założenia szkoły. Partia szachów. Wieczorna rozrywka. Słabość młodszej córki gubernatora, p. Aranasji Niłow do Hrabiego. Pani Niłow aprobuje jej przywiązanie

Rozdział VII. Budowa nowej szkoły. Rozmowa z panią Niłow. Zyski z umiejętności Hrabiego gry w szachy. Panna Afanasja rozmawia z Hrabią. Wzmocnienie towarzystwa zesłańców. Polowanie na niedźwiedzia

Rozdział VIII. Otwarcie szkoły publicznej. Stowarzyszenie zesłańców przygotowuje się do ucieczki morzem. Szachy. Hrabia sporządza mapy wybrzeży i wysp położonych w pobliżu Kamczatki. Niebezpieczne skutki spraw omawianych w stowarzyszeniu zesłańców. Ich zapobieżenie przez Hrabiego, który o włos unika śmierci. Ukaranie jego przeciwnika

Rozdział IX. Zesłańcy szczęśliwie unikają otrucia w dzień Nowego Roku. Wykrycie zdrajcy, który ujawnił kupcom zamierzenia zesłańców. Nocne zebranie zesłańców i skazanie zdrajców na śmierć. Przypadkowa okoliczność usuwa podejrzenia w toku dochodzenia władz

Rozdział X. Hrabia konstruuje instrument muzyczny dla swojej uczennicy, panny Afanasji. Propozycja przyjęcia nowych członków do stowarzyszenia zesłańców. Opracowanie planu działania. Gubernator proponuje wzięcie udziału w podróży. Wygranie większej sumy pieniędzy w szachy. Sprezentowanie jej części rodzinie gubernatora. Panna Afanasja wyraża swoje uczucie do Hrabiego w obecności ojca. Jego wielka irytacja i ukojenie pod wypływem kolegów z urzędu. Gubernator wydaje niezbędne dyspozycje, by zmienić wyrok, na mocy którego Hrabia zostaje zesłany

Rozdział XI. Hrabia jest w niebezpieczeństwie. Obawia się zabicia przez współtowarzyszy.. Rozwianie ich podejrzeń. Kłopotliwy dylemat. Prezenty dla Hrabiego. Sposób unieważnienia wyroku zesłania. Hrabia składa propozycję radzie. Życzliwe nastawienie głównych mieszkańców miasta. Konsekwencje awansu Hrabiego

Rozdział XII. Próba zaufania i przywiązanie zesłańców do Hrabiego. Gubernator i rada uwalniają zesłańców. Hrabia obiecuje uzyskanie ułaskawienia osoby, która próbowała go otruć. Dalsze postępy w planach zesłańców dotyczących ucieczki. Proponowana zabawa. Obywatela miasta robią prezenty Hrabiemu. Pozytywne skutki zaangażowania Hrabiego na korzyść jego wroga

Rozdział XIII. Przygotowania do ślubu. Szczególny zwyczaj przedmałżeński. Środki ostrożności podjęte dla ochrony tajemnicy i zapewnienia postępów w działalności zesłańców podczas nieobecności Hrabiego. Wielkie projekty dotyczące utworzenia rządów i imperiów na północy. Zabawa z okazji odzyskania wolności przez zesłańców

Rozdział XIV. Dziennik podróży, odbytej przez gubernatora w towarzystwie Hrabiego Beniowskiego, z Bolszerieckiego Ostrogu

Rozdział XV. Krótka historia i opis Kamczatki

Rozdział XVI. Informacja o tubylcach Kamczatki, ich pochodzeniu, odżywianiu, mieszkaniach, religii itp. Ciąg dalszy relacji o działalności zesłańców. Przygotowania wojenne. Zmiana statusu stowarzyszenia i jej konsekwencje

Rozdział XVII. Różne przygotowania w stowarzyszeniu do ucieczki zesłańców z niewoli

Rozdział XVIII. Niebezpieczeństwo zdrady zesłańców. Bezskuteczna próba zdobycia statku. Przygotowania wojskowe. Ostateczny plan

Rozdział XIX. Podróż do Łopatki. Syberyjskie przepowiednie. Powrót do Bolszy

Rozdział XX. Niebezpieczne rozdźwięki wśród zesłańców. Ich konsekwencje

Rozdział XXI. Negocjacje Hrabiego z kapitanem statku. Przygotowania do nadchodzącego kryzysu

Rozdział XXII. Przygotowania do wyjazdu. Panna Afanasja odkrywa intencje zesłańców

Rozdział XXIII. Różne przedsięwzięcia. Kanclerz otrzymuje informacje o zamiarach zesłańców. Wysiłki Hrabiego zapobiegają konsekwencjom tego odkrycia

Rozdział XXIV. Ciąg dalszy poprzedniego rozdziału

Rozdział XXV. Różne przedsięwzięcia odnoszące się do planu ucieczki zesłańców oraz wykrycie ich zamiarów przez rząd

Rozdział XXVI. Działalność rządu Kamczatki w związku z odkryciem planu Hrabiego dotyczącego uwolnienia zesłańców

Rozdział XXVII. Rząd wysyła żołnierzy, by pochwycili Hrabiego. Zesłańcy stawiają opór, dzięki swojej odwadze i umiejętnościom wojskowym, wspomagani przez szczęśliwy przebieg wypadków, zdobywając fort. Gubernator zostaje zabity podczas ataku

Rozdział XXVIII. Działalność Hrabiego i jego stowarzyszenia zesłańców od czasu zdobycia fortu do czasu poddania się rządowych sił wojskowych, które dają Hrabiemu zakładników

Rozdział XXIX. Działalność od czasu otrzymania zakładników od władz wojskowych prowincji do chwili, gdy Hrabia i członkowie jego stowarzyszenia wsiedli na statek "Św. Piotr i Paweł"

Rozdział XXX. Krótki opis podróży odbytych na wschód od Kamczatki

Rozdział XXXI. Notatki sporządzone w celu wykreślenia mapy wraz ze szczegółami dotyczącymi Syberii i wybrzeży Kamczatki, oraz opis Wysp Kurylskich i Aleuckich

Rozdział XXXII. Opis Kamczatki

Rozdział XXXIII. Uwagi dotyczące wybrzeży Kamczatki

Rozdział XXXIV. Opis Wysp Aleuckich odkrytych na wschód od Kamczatki

Rozdział XXXV. Opis wysp Kurylskich

Rozdział XXXVI. Opis Wysp Jedo

Rozdział XXXVII. Suplement do opisu wybrzeża Tartarii i wyspy Sachalin



Dziennik żeglugi morskiej z półwyspu Kamczatka do kantonu w Chinach (Tom II Pamiętników)

Rozdział I. Załoga statku. Ładunek statku. Przybycie do Wyspy Beringa. Spotkanie z Ochotynem. Spisek na życie Beniowskiego. List Ochotyna, jego historia. Żegluga na północ. Nowy spisek uknuty przez Stiepanowa

Rozdział II. Spotkanie z Ochotynem. Jego historia. Wymiana podarunków. Odwiedziny w osadzie Ochotyna. Żegluga na północ.Tajny list Ochotyna informujący o nowym spisku

Rozdział III. Dalsza żegluga. Wielkie niebezpieczeństwo wśród lodów. Zaniechanie żeglugi ku północy. Załoga bezwarunkowo uznaje zwierzchnictwo Beniowskiego. Poprawa Stiepanowa. Przylądek Wielkeij Alaksyny. Burza. Strata ładunku w drogich futrach

Rozdział IV. Wyspa Wielki Kadik, pozostająca pod władzą Ochotyna. Powitanie statku przez wyspiarzy. Jeden z nich, Grigori Salasiow, pilotuje statek do Wyspy Urumusir. Prezenty od mieszkańców Wyspy Lisów. Beniowski wraz z załogą zaproszony do zejścia na ląd. Odbiór szczególnego prezentu. Historia rozbitka. Ceremonia przyjęcia przez wyspiarzy. Odczytanie listu Ochotyna. Przysięga wielkiej przyjaźni i jej obrzęd. Igrzyska i tańce wyspiarzy, martwym snem zakończone. Gościnność osobliwego rodzaju. Dary tajona. List do p. Ochotyna

Rozdział V. Chrzest Amerykanina. Pozbycie się niepotrzebnego ładunku. Niechęć z tego powodu. Pęknięcie beczułek z wodą zmusza do zmniejszenia jej racji. Bunt wszczęty przez Stiepanowa. Buntownicy grożą Beniowskiemu i wytyczają czternaście beczułek z wodą. Schwytanie Stiepanowa i jego ukaranie. Uspokojeni i przywróceni do rozsądku buntownicy domagają się głowy swojego herszta. Napełnienie dwóch beczułek wodą deszczową. Skrucha buntowników. Silny sztorm. Dopłynięcie do lądu. Stanięcie na kotwicy. Wysłanie Kuzniecowa na ląd. Burza zrywa statek z kotwicy. Rozruchy na statku energicznie uśmierzone przez Beniowskiego. Powrót Kuzniecowa, jego relacja o lądzie. Przeciwny wiatr pędzi statek na pełne morze. Zepsucie się zapadów żywności. Głód na statku. Załoga je skóry bobrowe, pije wodę morską. Ogólna radość na widok ziemi

Rozdział VI. Wyspa Wodna. Odkrycie wody słodkiej, na którą chciwie rzuca się załoga. Wylądowanie, budowa magazynów, sypanie baterii itp. Odkrycie obfitości żywności. Kryształ i rzekome złoto stają się przyczyną zaburzeń. Załoga pragnie założyć osadę na wyspie. Nowy bunt Stiepanowa. Buntownicy opanowują statek. Beniowskie zamierza zrezygnować z dowództwa. Użycie wybiegu dla uśmierzenia rozruchów. Wydanie Stiepanowa. Powrót do subordynacji. Krzyż na wyspie. Odpłynięcie

Rozdział VII. U brzegów Japonii. Czarne węże. Opuszczona wyspa. Flota rybacka. Wizyta u gubernatora wyspy. Odwiedziny Japończyków na statku i dostarczenie zapasu żywności. Wysłannicy Ulikamhy`ego. Rozmowa za pomocą malowania. Na prośbę króla Beniowski udaje się w gościnę. Poznaje Bonzę, z którym rozmawia po holendersku. Dyskusja teologiczna z Ulikamhym. Oddanie podarunków królowi, uczta u niego. Strzelanie do celu. Ulikamhy zabija konia, z czego jest niezmiernie uradowany. Obrzęd zawarcia i zaprzysiężenia traktatu handlowego. Powrót na statek. Odpłynięcie

Rozdział VIII. Wzdłuż wybrzeży Japonii. Przesmyk nieznany. Port Misqui Iphima Kallas. Nieprzyjazna postawa mieszkańców powodem oddalenia się statku. Uzbrojeni Japończycy uniemożliwiają wylądowanie. Próba aresztowania statku na wyspie Tacasima przez byłego urzędnika japońskiego. Skutki strzałów armatnich. Potyczka z wyspiarzami. Zabranie barki z ładunkiem. Wypuszczenie jeńców na wolność. Przeciek statku grozi niebezpieczeństwem zatonięcia. Rozbicie łodzi o skały. Beniowski znaleziony w stanie nieprzytomności. Śmierć dwóch towarzyszy. Statek na piaszczystym brzegu wyspy Usmay Ligon

Rozdział IX. Wyspa Usmay Ligon. Odwiedziny mieszkańców. Testament Ojca Ignacego de Salis, misjonarza jezuity. Jego brewiarz. Poznanie Tonkińczyka. Grób Ojca Ignacego - Ilo Dzingaro. Historia Mikołaja. Delegacja mieszkańców. Dziwne prawa kobiet. Wioska usmajska. Uczta u Mikołaja. Igrzyska i tańce. Tolerowanie na wyspie wielożeństwa, mimo wiary chrześcijańskiej. Mieszkańcy nalegają na Beniowskiego, aby wybrał sobie pannę. Ceremonia zaślubin. Piękna Tinto Volangra. Wzajemne podarunki. Posag. Sposób sporządzania aktów urzędowych na wyspie. Traktat. Pożegnanie grobu Ojca Ignacego. Opuszczenie wyspy

Rozdział X. Wyspa Formoza. Handel na pełnym morzu. Straty poniesione w ładunku. Rozprawa z okrętami holenderskimi. Przybicie do brzegów Formozy. Utarczka z mieszkańcami - trzech towarzyszy rannych, pięciu Indian wziętych do niewoli. Nowa potyczka, piętnastu towarzyszy rannych. Dalsza żegluga. Don Hieronimo Pacheco. Fatalna wyprawa po słodką wodę opłacona śmiercią trzech towarzyszy. Śmierć Panowa i Łoginowa. Nagrobek

Rozdział XI. Na wyspie Formoza. Załoga mści śmierć towarzyszy, mimo zakazu Beniowskiego, dopuszczając się okrucieństw nad jeńcami. Wyprawa z wyspiarzami na wspólnych nieprzyjaciół. Podpalenie z czterech stron wioski. Podział jeńców. Kobiety w szeregach wrogów walczące. Załoga przenosi się na ląd. Zapowiedziany przyjazd Huapy, króla części wyspy. Poprzedza go Bamini, naczelny wódz wojska. Córki wyspiarzy odwiedzają obóz. Przybycie Huapy. Prezentacja. Beniowski uważany za mesjasza, przepowiedzianego przez tubylczych proroków, żołnierze Huapy spadają z koni od huku dział. Fajerwerki. Dary dla Huapy. Zawarcie przymierza. Król chce przekazać część władzy i godności Beniowskiemu. Ceremonia przysięgi Beniowsskiego. Odebranie królewskich honorów od wojska

Rozdział XII. Wyspa Formoza. Powody wojny z królem Hapuasingiem. Don Hieronimo awansuje na generała kawalerii. Pochód, wojna i zwycięstwo. Wzięcie do niewoli Hapuasingi z czterema żonami. Stiepanow z czterema towarzyszami żądają podziału żon królewskich jako łupów wojennych. Beniowski uśmierza zuchwalców. Oddanie Hapuasingi w ręce Huapy. Łoginow zostaje na wyspie w charakterze dowódcy artylerii. Dary Huapy. Beniowski rozdaje towarzyszom złoto i klejnoty ofiarowane przez Huapę, niczego sobie nie zostawiając. Rzucenie się Stiepanowa do morza, jego uratowanie i uwięzienie Odpłynięcie z Formozy.

Rozdział XIII. U chińskich wybrzeży. Zarzucenie kotwicy w odnodze Tanasoa. Odwiedziny mandaryna na statku. Wymiana podarunków. Korzystny handel z Chińczykami. Dziwne zjawisko okresowego opadania morza. Flota chińskich poborców podatkowych, płynąca z Kantonu. Choroba na statku. Radykalne chińskie lekarstwo. Nowe intrygi Stiepanowa. Wyspy Złodziejskie. Przybycie do Makau. Wizyta Beniowskiego u komandora i gubernator. Wejście na statek straży portugalskiej. Przeniesienie się załogi do miasta. Śmierć 16 towarzyszy. Korzystna sprzedaż futer przy pośrednictwie dominikanina. Dary od miasta. Śmierć Afanasji. Choroba Beniowskiego. Pogrzeb Afanasji i jej nagrobek. Kompania francuska wyraża zgodę na powrót Beniowskiego do Europy pod jej banderą

Rozdział XIV. Makau. Opis miasta. Rozpusta i gry Papiery i plany Beniowskiego stają się celem zabiegów rozmaitych kompanii handlowych. Propozycje kompanii angielskiej i holenderskiej. Panowie Jackson i Beys. Oskarżony o zdradzenie swoich towarzyszy, Beniowski składa swoje rękopisy u biskupa Mittelopolis. Knowania Stiepanowa i Wynbladtha na rzecz kompanii angielskiej. Aresztowanie Stiepanowa i Wynbladtha. W fortecy. Żyd-faktor zostaje obity rózgami. Choroba Beniowskiego i jego przeniesienie się do mieszkania gubernatora. Śmierć czterech towarzyszy i trzech kobiet. Okradzenie Beniowskiego przez Stiepanowa. Sprzedanie statku "Św. Piotr i Paweł" za 9000 piastrów. Odjazd z Makau. Podróż na statkach francuskich. Przybycie do Francji. Beniowski otrzymuje propozycję rządu francuskiego założenia osady na Madagaskarze

Pamiętnik opisujący ekspedycję na Madagaskar w celu utworzenia kolonii na tej wyspie, której wykonanie i naczelne dowództwo zostały powierzone Hrabiemu Beniowskiemu, pułkownikowi Korpusu Ochotników w 1772 roku

Wstęp

Rozdział I. Pełna szczegółowa relacja dotycząca Królewskiej Kolonii na Madagaskarze, powierzonej P. Hrabiemu Beniowskiemu od jego przybycia na wyspę 4 lutego 1774 roku

Rozdział II. Informacja o królestwie Seklawów, zwanym Boyaną

Rozdział III. Historia wojny z Seklawami

Rozdział IV. Dokumenty, na które powołują się Pamiętniki

Suplement, będący dalszym ciągiem Pamiętników w części dotyczącej Madagaskaru

Indeks osobowy

Indeks nazw geograficznych