„Nad Zbruczem” zaczyna się powrotem młodego panicza do rodzinnego majątku w austriackim zaborze. Przypomina to troszeczkę powrót pana Tadeusza, ale tutaj mamy wyraźnie zarysowany kontrast – o ile Tadeusz wraca stęskniony do ukochanego domu, o tyle Konstanty wraca z wielkiego świata na zacofane zadupie, którego nie cierpi, na czele z własnym, do kości konserwatywnym ojcem. Odcina się od korzeni i wraca do ukochanego Wiednia.

Zachwyty Konstantego nad europejską nowoczesnością mistrzowsko ukazują żenującą płytkość dzisiejszych liderów postępu. Helak pokazuje do czego może dojść żądny uznania karierowicz na salonach Europy i jak ta Europa obchodzi się z takim materiałem. To jedna z najmocniejszych stron powieści, wraz z celną karykaturą pacyfizmu i ekologizmu.

Ale Helak pokazuje też alternatywę dla indywidualnej kariery w obcej kulturowo metropolii – kultywację własnych korzeni, harmonię z Bogiem, ziemią, ludem i inwentarzem (z końmi na czele). Ewolucja Konstantego z salonowego fircyka w potężnego duchem nestora to filar „Nad Zbruczem”.

Cała książka podszyta jest gorącą, ale nie przesłodzoną, miłością do Boga, polskości i utraconych elit. Fragmenty czyta się ze ściśniętym gardłem, ale ogólnie książka nie jest sentymentalna, rozliczeniowa ani dewocyjnie uduchowiona. To raczej zdecydowane wezwanie do działania, każdy na swoim polu, ale we wpólnej sprawie i według niezawodnych kompasów religii i tradycji.

Ponieważ pochodzę z mazowieckiego chłopstwa, to kresowe ziemiaństwo mnie nigdy specjalnie nie pociągało. Do tego za młodu nasiąkłem komunistyczną propagandą nienawiści do przebrzydłych wielkich posiadaczy ziemskich. Mimo to „Nad Zbruczem” uderzyło w tyle czułych strun, że wiem, że nigdy nie zapomnę tej książki.

„Nad Zbruczem” zaczyna się powrotem młodego panicza do rodzinnego majątku w austriackim zaborze. Przypomina to troszeczkę powrót pana Tadeusza, ale tutaj mamy wyraźnie zarysowany kontrast – o ile Tadeusz wraca stęskniony do ukochanego domu, o tyle Konstanty wraca z wielkiego świata na zacofane zadupie, którego nie cierpi, na czele z własnym, do kości konserwatywnym ojcem....