Przystępując do lektury „Psów wojen" Krzysztofa Wójcika nie byłem pewien, czego dokładnie mogę się spodziewać. Nie znam innych książek autora, a sam temat, choć niewątpliwie ciekawy, niósł ze sobą pewne ryzyko. Otóż dobrze wiem, że dzielni wojacy są często urodzonymi gawędziarzami. I właśnie zdominowania książki przez gawędy weteranów – samochwałów obawiałem się najbardziej. Jednak obawy te nie potwierdziły się w najmniejszym stopniu, gdyż omawiana książka okazała się świetnie napisanym reportażem, którego autor wzorowo dyryguje swoimi rozmówcami .

Zdecydowanie najlepsze są pierwsze rozdziały, w których Wójcik naprzemiennie opowiada historię dwóch żołnierzy Legii Cudzoziemskiej. Pierwszy z nich, Zygmunt, uciekł z Polski parę lat po wojnie, w związku z grożącym mu wyrokiem karnym. Został legionistą mimo woli, gdy w ambasadzie Francji w Sztokholmie podpisał niezrozumiały dokument w języku francuskim. Oszukano go, twierdząc, że chodzi o pracę robotnika. Tymczasem Zygmunt trafił do fortu Legii w Marsylii, gdzie tym razem odmówił podpisania kolejnego dokumentu, pięcioletniego kontraktu, przewidującego wyjazd do ogarniętych wojną Indochin. Zaczęła się perswazja: „Tak mnie skatowali i poniżyli, że nie byłem w stanie się sprzeciwić. Lali bez opamiętania, jakby chcieli zabić”. Kontrakt podpisał, do Wietnamu wyjechał. W piekle tropików po pewnym czasie pozostały mu już tylko dwa wyjścia: zginąć lub zdezerterować. Na przemian z historią Zygmunta poznajemy perypetie legionisty z lat 90, Ryszarda. Jego przeżycia nie są tak drastyczne jak Zygmunta. Po kilkudziesięciu latach Legia wyraźnie się ucywilizowała, ale i tak misje w Somalii czy Rwandzie skutkowały tarumą i koszmarami.

Czytałem „Psy..." krótko po wyjątkowo męczącej lekturze „Małego życia" Yanagihary. Prosty, zwięzły, klarowny styl narracji Wójcika odbierałem jak powiew świeżego powietrza po wyjściu z dusznego, zatłoczonego pomieszczenia. Chwilami miałem też skojarzenia ze znakomitą „Inną duszą" Orbitowskiego, gdzie również pojawia się wątek legionowy. Bardzo dobrym pomysłem kompozycyjnym było opowiadanie poszczególnych historii w formie trzecioosobowej narracji, od czasu do czasu oddając jednak głos samym bohaterom. W tych fragmentach zwłaszcza Ryszard okazał się mistrzem krótkich, żołnierskich słów. Tak na przykład opisywał nie najlepsze decyzje matrymonialne niektórych legionistow: „W Afryce mieliśmy przypadki, że legioniści w kurwach się zakochiwali i uciekali z jednostki. W praktyce małżeństwo nie wyglądało kolorowo. Baba wyruchała faceta z pieniędzy, które oszczędzał przez całą służbę, i kopa w dupę. Potem wracał taki zawszony i brudny. Kładł się pod bramą i leżał. No to się go brało. Odwszawianie, degradacja, trzydzieści dni ancla i z powrotem w Legii.”

Historie Zygmunta i Ryszarda to mniej więcej połowa książki. W kolejnych rozdziałach poznajemy doświadczenia byłych antyterrorystów ochraniających geologów, pracujących w Pakistanie oraz najemników pływających na statkach zagrożonych atakami piratów. Jest też rozdział o karierze pewnego gdyńskiego gangstera, włączony do książki trochę na siłę, ale bardzo interesujący sam w sobie. Warto podkreślić, że chociaż Krzysztof Wójcik serwuje czytelnikowi sporą ilość różnorodnych informacji (o samej pracy najemników, ale też specyfice krajów, gdzie działają, regionalnych konfliktach, etc.) to nigdy nie przynudza, opowiadając o swoich bohaterach ze swadą i empatią. Dzięki temu "Psy wojen" stanowią kolejne potwierdzenie, że naprawdę dobra literatura faktu pod względem treści i formy nie musi ustępować nawet najlepszej prozie.

Bogusław Karpowicz