Jako czytelnicy, drodzy Państwo, często ulegamy analitycznemu zacięciu i szatkujemy literaturę na rodzaje, typy czy gatunki, z których następnie wyodrębniamy podrodzaje, podtypy i podgatunki, a granica dzielenia i kategoryzowania zdaje się oddalać z każdą kolejną iteracją literaturoznawczych wywodów. Czy powinniśmy się buntować? Niekoniecznie, bo wykształcenie precyzyjnego języka pozwala nazywać zjawiska, których często po prostu nie potrafiliśmy zdefiniować. Zdarzają się jednak teksty niezbyt lubiące się z takim podejściem — łamiące granice gatunków, sięgające po różne narzędzia i inspiracje, po prostu inne. Takie jak „Lesbos”.

Gdybym miał określić książkę Renaty Lis jednym słowem, powiedziałbym: osobista. Znajdą się tu fragmenty eseju, biografii, szkicu literaturoznawczego, literatury podróżniczej — jakby autorka tworzyła patchwork, sięgając co chwilę po inną łatkę, po coś, co akurat ożywiło intelekt, co poruszyło jej talent. Czytelnik od początku ma pewne ogólne pojęcie na temat tego, czego się spodziewać w kolejnym rozdziale, ale szczegółów nie zna nigdy: czy będzie to skrócona charakterystyka rosyjskiej poetki, czy sprawozdanie z greckiej wycieczki.

Osią wszystkich tych różnorodnych tekstów i fragmentów jest, co oczywiste, biorąc pod uwagę tytuł, homoseksualizm. Homoseksualizm jako źródło artyzmu, jako sposób na życie, jako element tożsamości, ale także jako normalność — czyli coś, czego gejom i lesbijkom regularnie się odmawia. Każda z bohaterek Lis traktuje miłość do drugiej kobiety jako inspiracje, a autorka za jedno z najważniejszych zadań stawia sobie opisanie ich twórczości oraz życiorysów przez pryzmat tego uczucia. Klamrą spinającą wszystkie te opowieści, symbolem integrującym narrację jest Safona – legendarna grecka poetka, najsłynniejsza mieszkanka tytułowej wyspy. Także w tym wypadku Lis stosuje swoje polifoniczne podejście: raz rozwiewa mity dotyczące wyglądu artystki, innym razem przypomina, że błędem jest traktowanie jej jak twórczynię czasów pisma; raz pisze o niej jako żywej, kochanej i kochającej kobiecie, innym razem – traktuje jak klucz do zrozumienia wszystkich odcieni miłości. Mentorka autorki, Maria Janion, napisała prawie dwadzieścia lat temu symboliczną biografię wampira – Lis napisała symboliczną biografię Safony, choć w lekkim, nienaukowym wydaniu.

Konsekwencją takiego podejścia jest to, że pisarka regularnie ulega pokusie igrania z językiem. Zdarza się jej piętrzyć metafory i, mówiąc wprost, kombinować. Niekiedy daje to przyjemne efekty zetknięcia się z twórczością świeżą nie tylko w sensie treści, ale i formy, niekiedy zaś — zdecydowanie się nie sprawdza. Pisanie o poezji nie równa się pisaniu poezji, co fragmenty „Lesbos” zdają się sugerować.

„Lesbos” to książka, jakich ukazuje się niewiele. Renata Lis odważyła się w pogoni za precyzyjnym wyrażeniem swoich myśli — czy głębiej: swojej tożsamości — z lekkością przekraczać granicę, które tak wielu autorów przyzwyczaiło się respektować. Jeśli są Państwo miłośnikami literatury osobistej, a jednocześnie nie ekshibicjonistycznej — będzie to świetny wybór.

Bartosz Szczyżański