„Babcia nasza umarła, proszę pana, już prawie rok temu. Ale zanim to zrobiła, zdążyła jeszcze powiedzieć to, czego pan juz się pewnie domyśla. Stoimy przy tym jej łóżku całą rodziną. Rodzice, ja z siostrą i nasze małe dzieci, a ta nagle, ni z gruchy, ni z pietruchy, że ona jest Żydówką i że nie mogła z tym odejść, nas nie informując. My po sobie patrzymy i uszom nie wierzymy, bo my to tak za bardzo za Żydami nie byliśmy. ... Ona nam przekazała nie wiadomość, ale strach.”

„Komuś musiałam opowiedzieć, że jest rok 2016, a ja dalej się ukrywam. Już mocno ponad siedemdziesiąt lat. Sama nie mogę w to uwierzyć.”

„Chcę żyć w Polsce, dlatego lepiej, żebym się nie ujawniał, dobrze jest, jak jest.”

„Mama błagała tatę, żebyśmy wyjechali z Polski, a on krzyczał, że nigdy nie wyjedzie. Jednak wyjechaliśmy. Ojciec w końcu zrozumiał, że społeczeństwo, które wstydzi się swoich czynów, prędzej czy później zwraca się przeciwko świadkom tych czynów. Nie chciał czekać na powtórzenie pogromu kieleckiego.”

Czy można być Żydem w Polsce, i żyć normalnie? Czy można udawać, że się Żydem nie jest, i żyć normalnie? Zwierzeń ludzi, którym Mikołaj Grynberg nadał literacki kształt, nie da się łatwo streścić, poklasyfikować, zinterpretować. Jest tych króciutkich opowieści trzydzieści jeden i różnią się między sobą prawie wszystkim, językiem, wrażliwością, kawałkami życia - od impresji po historie z puentą, głębią i siłą oddziaływania. Łączy je ... przerażenie. I nie tyle chodzi mi o strach Żydów przed przyznaniem się i akceptowaniem swojej tożsamości, ile o MOJE przerażenie, że mają ku temu podstawy. Tak właśnie jest w Polsce Anno Domini 2018.

Wszystkie książki Mikołaja Grynberga, które czytałam, wywarły na mnie spore wrażenie. Ale w tej, moim zdaniem, najlepiej uwidocznił się jego talent literacki, czyli znalezienie formy dla wyrażenia smutnych, żeby nie powiedzieć tragicznych treści.

„Babcia nasza umarła, proszę pana, już prawie rok temu. Ale zanim to zrobiła, zdążyła jeszcze powiedzieć to, czego pan juz się pewnie domyśla. Stoimy przy tym jej łóżku całą rodziną. Rodzice, ja z siostrą i nasze małe dzieci, a ta nagle, ni z gruchy, ni z pietruchy, że ona jest Żydówką i że nie mogła z tym odejść, nas nie informując. My po sobie patrzymy i uszom nie...