Nie będę ukrywał, że jestem z prozą Jeffa VanderMeera na bakier. Wczesnych powieści Amerykanina jeszcze nie znam, a trylogię „Southern Reach” traktuję jako powieść straconej szansy. Co spowodowało, że zdecydowałem się jednak na lekturę „Zrodzonego”? Otóż VanderMeer przegrał u mnie na wysokim poziomie i udowodnił, że potrafi dobrze budować uczucie grozy i niepewności. A przy tym sama tematyka trylogii była co najmniej obiecująca.

A więc, do „Zrodzonego”! Po kilkudziesięciu stronach tej powieści było jasnym, że tym razem autor zdecydował się na klimaty postapokaliptyczne i biopunkowe. Nie byłoby w tym nic zdrożnego, ale rozczarował mnie jednak fakt, że nie otrzymałem elementów grozy, które tak się przecież VanderMeerowi w poprzednich powieściach udały. Jak się w trakcie lektury okazało, brak grozy nie był jedynym mankamentem. Jako czytelnik jestem mianowicie w stanie wybaczyć słabszy jakościowo tekst, jeśli autorowi uda się mnie czymś zaskoczyć. Lub zauroczyć, jeśli mam do czynienia z ogranym wątkiem. W „Zrodzonym” nie znalazłem niestety ani jednego, ani drugiego.

Motyw cudownego dziecka, zdolnego samoczynnie zburzyć niezniszczalne zdawałoby się status quo, jakim tytułowa postać się wkrótce jawi, nie porywa. Jego przewidywalność zmusza do skoncentrowania uwagi na budowaniu atmosfery powieści oraz na postaciach drugoplanowych. No, cóż. Wygrał super-niedźwiedź Mord. Jego motywacje są krystalicznie jasne, jego czyny instynktownie brutalne. A przy tym potwór nie zanudza wynurzeniami. Po prostu zjada swoje ofiary i demoluje otoczenie. Sama behawioralna radość.

Motyw Firmy jako swoistej, rządzącej się swoimi prawami Strefy, również nie zachwyca. Tyle razy już to w przeróżnych odsłonach mieliśmy (last but not least w „Southern Reach” tegoż autora)! Zastosowanie podobnych „chwytów” jak w wymienionej trylogii to chyba największe rozczarowanie niniejszej powieści.

Pozostaje zatem zaledwie nadzieja, że sama atmosfera książki wywrze pozytywne wrażenie. Tutaj widzę największy potencjał „Zrodzonego”. Zgrabnie wplecione w tekst obserwacje zachowań dzieci, dobrze znane każdemu rodzicowi, ratują częściowo tekst. Tylko warstwa obyczajowa powieści, notabene, fantastyczno-naukowej nigdy nie wystarczy, aby uznać ją za znaczący tekst swojego gatunku.

„Zrodzony” to, niestety, powieść przeciętna i krok do tyłu.

Do powieści dołączone zostało dosyć długie opowiadanie „Dziwny ptak”, które naświetla historię świata Zrodzonego z zupełnie innej perspektywy. Paradoksalnie to właśnie ten o wiele krótszy tekst ma więcej zalet od poprzedzającej go powieści. Tam, gdzie VanderMeer decydował się w „Zrodzonym” na przydługie opisy a akcja toczyła się męcząco powoli, tam „Dziwny ptak” udowadnia, że jest lepszym wariantem tej samej opowieści. Na kilkudziesięciu stronach autorowi udaje się przekazać nie tylko surrealistyczny klimat postapokaliptycznego świata, ale i zademonstrować, że opis z perspektywy pierszej osoby może być ciekawy a motywacje protagonistów określone jasno i przekonywująco. Do tego mamy tutaj niezwykle liryczne, gorzko-słodkie zakończenie, które bardzo pasuje do przedstawionego tematu i zapada w pamięć.

Czasami mniej to więcej.

Nie będę ukrywał, że jestem z prozą Jeffa VanderMeera na bakier. Wczesnych powieści Amerykanina jeszcze nie znam, a trylogię „Southern Reach” traktuję jako powieść straconej szansy. Co spowodowało, że zdecydowałem się jednak na lekturę „Zrodzonego”? Otóż VanderMeer przegrał u mnie na wysokim poziomie i udowodnił, że potrafi dobrze budować uczucie grozy i niepewności. A przy...