Nie ma chyba w Europie człowieka, który choć raz nie zainteresowałby się sytuacją na Bliskim Wschodzie. Bezustannie docierają do nas - biernych obserwatorów – coraz to nowsze wieści o rozmaitych tragediach nękających tamte obszary. Zamachy samobójcze, fundamentalizm religijny, skrajna nędza i terror władzy to tylko niektóre z wiele problemów, z którymi codziennie stają twarzą w twarz mieszkańcy Bliskiego Wschodu. Jednak Orhan Pamuk w książce zatytułowanej „Śnieg” opisuje znacznie więcej. Wszystko to, czego przez wzgląd na różnice kulturowe i obyczajowe, my – Europejczycy, nie jesteśmy w stanie dostrzec.

Akcja powieści rozpoczyna się wraz z przybyciem do niewielkiego, tureckiego miasteczka [Karsu] poety z Niemiec. Ka, który przed laty opuścił swą ojczyznę, teraz wraca do niej [zaledwie na kilka dni], by przyjrzeć się tajemniczym samobójstwom muzułmańskich nastolatek. Przy okazji zwraca uwagę na nadchodzące wybory samorządowe i inne wydarzenia z życia miasta, a tych znajdujemy w lekturze niemało. Warto wspomnieć, że każde ma w sobie utajniony aspekt, albowiem poprzez przedstawienie problemów Karsu, Orham Pamuk tak naprawdę pisze o kłopotach całego Bliskiego Wschodu i wyborach, do jakich zmusza jego mieszkańców postępująca europeizacja. Autor zwraca uwagę na niebezpieczeństwo, jakie niesie ze sobą mieszanie polityki i religii w życiu publicznym. Ukazuje, paradoksalnie, demoralizujące konsekwencje takich czynów i arbitralny porządek, jaki po nich następuje. Porusza również problem terroryzmu i radykalnego islamizmu – łagodnie rzecz ujmując, kwestie niezwykle aktualne w dzisiejszym świecie. Podobnie jak nędza, nękająca prostych ludzi, którzy by wyrwać się z tego zaklętego kręgu szukają pocieszenia w religii i jej niezwykle restrykcyjnych zasadach. Na przykładzie noszenia przez kobiety chust zakrywających włosy, zadaje pytanie o granice wolności osobistej i sens narzucania ludziom przez władze postępowego stylu życia, prowadzący w prostej linii do buntu. Zastanawia się także nad rolą religii w życiu człowieka. A wszystko to ma miejsce w odciętym od świata za sprawą śnieżnej zamieci Karsie, mieście stojącym wobec iście jakobińskiej rewolucji.

Tak trafna ocena możliwa jest tylko z perspektywy Turka, jako że Turcja – klarownie ukazano to w książce – jest silnie skonfliktowana wewnętrznie [prawie tak mocno jak XIX-wieczni bohaterowie romantycznych dramatów]. Kraj ten, obecnie najbardziej ucywilizowany bastion islamu, rozdzierają dwie skrajności. Turcja zmuszona jest dokonać wyboru pomiędzy religią, a postępem, islamizacją, a laicyzacją – Bliskim Wschodem, a Europą. Miota się, a wraz z nim miotają się jej mieszkańcy, których różnorodność – tak pochodzenia, jak poglądów – wcale nie ułatwia władzom wyboru.

Tytułowy śnieg ma w powieści dziesiątki znaczeń. Niekiedy staje się symbolem spokoju, zaufania, wręcz oczarowania, kiedy indziej przywołuje nostalgiczne wspomnienia z dzieciństwa Ka. Cały czas przykrywa i maskuje panujący w miasteczku chaos, ogólne niezadowolenie ludzi, strach przed inwigilującą obywateli władzą, biedę, przemoc i zło. Przypomina średniowieczne vanitas vanitatum et omnia vanitas, uświadamiając człowiekowi, jak niewiele znaczy wobec nieskończoności wszechświata. Płatki są porównywane do ludzi – z pozoru takich samych, jednak w istocie różniących się od siebie. Z kolei nijaka postać głównego bohatera staje się pretekstem do rozważań nad szczęściem i sensownością poszukiwania go w życiu doczesnym. Według Ka szczęście mogą zapewnić człowiekowi jedynie zwykłe, tuzinkowe wartości takie jak miłość i rodzina, miast wzniosłych ideałów i zachodniego intelektualizmu, który po przyjeździe do Karsu wydaje się poecie straszliwie cyniczny. Jego liczne wędrówki po ciemnych zaułkach wielokulturowego miasteczka przypominają trochę błądzenie Raskolnikowa po labiryncie krętych uliczek Petersburga.

Generalizując, powieść Orhama Pamuka pod tytułem „Śnieg” to książka wielowymiarowa, w której doszukiwać się można rozmaitych znaczeń. Kreśli smutny, ale nie przerysowany obraz Turcji. Jednak w trakcie lektury odniosłam wrażenie, że jej porównywalna do fenomenalnego „Cienia Wiatru” Carlosa Ruiza Zafóna liryczność jest wymuszona. Także podejście do niektórych kwestii [choćby wspomniany „cyniczny intelektualizm”] stawia ją w silnie kontrowersyjnym świetle. Gdy dodam, iż omawiana lektura nie jest pozbawiona politycznych rozważań, stanie się jasne, iż nie jest to książka dla każdego. Wydaje mi się, że warto ją poznać, choćby po to, by na 549 stron spojrzeć na świat z odmiennej perspektywy. Choć ta przyprawiona nutką tureckiego orientu awangardowa powieść jest z całą pewnością ważna [i trudno tu nie zgodzić się z opinią Komitetu Noblowskiego], mnie osobiście nie zachwyciła.

Nie ma chyba w Europie człowieka, który choć raz nie zainteresowałby się sytuacją na Bliskim Wschodzie. Bezustannie docierają do nas - biernych obserwatorów – coraz to nowsze wieści o rozmaitych tragediach nękających tamte obszary. Zamachy samobójcze, fundamentalizm religijny, skrajna nędza i terror władzy to tylko niektóre z wiele problemów, z którymi codziennie stają...