Za czytanie Coetzee'ego zabieram się ostrożnie, ze sporym lękiem – groźny to autor, potrafiący skutecznie wybić czytelnika z bezpiecznego stanu ciepluchnego samozadowolenia. W jakiś magiczny niemalże sposób Coetzee, który ostrze krytyki i oceny kieruje przede wszystkim we własną stronę, potrafi i u odbiorcy wzbudzić niekomfortowe poczucie winy. Może właśnie ta bezlitosna próba stosowania bezwzględnej szczerości w ocenie swojej osoby konfrontuje nas z własnym zakłamaniem i tendencją do samopobłażania.

„Chłopięce lata” to pierwsza z trzech autobiograficznych powieści Coetzee'ego, wprowadzająca w niełatwą historię rodzinną autora, ściśle związaną z RPA. W odróżnieniu od niedawno czytanego przeze mnie, ostatniego w kolejności „Lata”, widzimy autora nie poprzez opisy innych ludzi – ale jego własnymi oczami, czy też może bardziej – oczami jego dziecięcego alter ego.

Zawiodą się Ci szukający melancholijno-nostalgicznego tonu, dominującego w literaturze wspomnieniowej. Coetzee zabiera nas do świata bardzo odmiennego od napotykanych zazwyczaj opisów magicznego i idyllicznego dzieciństwa. Autor nie potrafi się rozczulić nawet nad swoim dziecięcym 'ja', nie daje sobie taryfy ulgowej, prawa do moralnej dyspensy.

Myślę, że Coetzee nie jest tutaj wyjątkiem. Nikt nie jest tak surowym sędzią samego siebie jak właśnie dziecko. To dziecko prawie zawsze przypisuje winę samemu sobie, tam gdzie winne było z pewnością otoczenie. Katusze związane z nieczystym sumieniem nigdy nie są tak silne, jak w dzieciństwie – katharsis przy wyznaniu win – nigdy tak wielkie jak wtedy. To, co jest więc wyjątkowe w Coetzeem to nie fakt, iż surowo się oceniał w dzieciństwie, ale że zachował tę bezstronną moralność również w dorosłości.

Jest coś prawdziwego w niepokojącym opisie dzieciństwa oczami Coetzee'ego. To przyznanie prawa do tajemnicy, do własnego życia wewnętrznego dziecka, rozpoczynającego się wraz z uświadomieniem sobie własnej odrębności. Dzieciństwo jawi się w jego opowieści jako czas wyjątkowo ambiwalentny – łączący sobie wiele sprzeczności: uzależnienie-odrębność, miłość-nienawiść, potrzeba uwagi-potrzeba tajemnicy.

Właśnie ta obecna już od najwcześniejszych lat odrębność człowieka uderza mnie w „Chłopięcych latach” najbardziej. Jest to w moich oczach świadectwo na to, że poczucie samotności nie jest domeną wyłącznie osób dorosłych. Nawet bezwarunkowa miłość rodziców (u Coetzee'ego – matki) nie potrafi do końca wypełnić tej pustki . Dzieci równie mocno co dorośli, chociaż inaczej, mogą odczuwać smutek związany oddzielnością.

Za czytanie Coetzee'ego zabieram się ostrożnie, ze sporym lękiem – groźny to autor, potrafiący skutecznie wybić czytelnika z bezpiecznego stanu ciepluchnego samozadowolenia. W jakiś magiczny niemalże sposób Coetzee, który ostrze krytyki i oceny kieruje przede wszystkim we własną stronę, potrafi i u odbiorcy wzbudzić niekomfortowe poczucie winy. Może właśnie ta bezlitosna...