Historie ukryte w malowidłach potrafią być naprawdę intrygujące. Rozszyfrowywanie metafor, doszukiwanie się ukrytych symboli i znaczeń w kompozycji portretu, rozmieszczeniu postaci, ich pozach, gestach, otaczających przedmiotach, odgadywanie cech osobowości, charakteru łączących więzi, statusu społecznego, a nawet losów poszczególnych postaci, może stanowić prawdziwe intelektualne wyzwanie, a jednocześnie fascynującą przygodę. Nie inaczej jest w przypadku XVI-wiecznego obrazu, którego fragment zdobi okładkę powieści Vanory Bennett. Mowa o portrecie rodziny Thomasa More'a - filozofa, polityka, prawnika i wybitnego humanisty, piastującego na dworze Henryka VIII funkcję lorda kanclerza - autorstwa Hansa Holbeina Młodszego. Fabuła "Portretu nieznanej damy" jest efektem inspiracji autorki artykułem opartym na wnikliwej analizie dzieł wybitnego artysty, dotyczącym prawdziwej tożsamości jednej z postaci malarskiej kompozycji Holbeina, Johna Clementa. W ten oto sposób powstała barwna, porywająca powieść osadzona w realiach epoki Tudorów, koncentrująca się na losach rodziny Thomasa More'a, jego błyskotliwej karierze i spektakularnym upadku.

Główną bohaterką powieści, z perspektywy której śledzimy rozgrywające się wydarzenia, jest Meg Giggs, przybrana córka Thomasa More'a. Wkraczamy w życie rodziny w bardzo pomyślnym i szczęśliwym momencie: głowa rodu, sir Thomas, pnie się po szczeblach dworskiej kariery, zaś łaski i zaszczyty, jakie zyskuje u króla, spływają na całą jego rodzinę. A jest ona prawdziwym ewenementem w ówczesnej Europie: More, światły humanista o szerokich horyzontach, utrzymujący przyjacielskie kontakty z najtęższymi umysłami swej epoki i przywiązujący ogromną wagę do edukacji dzieci, nie tylko płci męskiej, sprawił, że jego córki należały do najlepiej wykształconych kobiet na kontynencie. Siostry Meg powychodziły za mąż i wyprowadziły się z rodzinnego domu; ona sama cieszy się ich szczęściem, jednak martwi ją perspektywa staropanieństwa - jej ukochany, dawny nauczyciel latorośli More'ów, wyjechał nagle i nie daje znaków życia. Okazją do ponownego spotkania całej rodziny jest przyjazd do posiadłości More'ów słynnego malarza, Hansa Holbeina, który ma uwiecznić wszystkich członków rodu w najpomyślniejszym okresie ich życia. Niespodziewanie przyjazd artysty zbiega się w czasie z powrotem ukochanego Meg, Johna Clementa. I podczas, gdy Holbein uczestnicząc w życiu rodzinnym More'ów przygotowuje się do podjęcia pracy nad rodzinnym portretem, Meg stara się przekonać ojca do wyrażenia zgody na małżeństwo z Johnem jednocześnie obserwując niepokojące zmiany, jakie zachodzą w jego charakterze: More, z wyrozumiałego humanisty i filozofa przeistacza się w religijnego fanatyka, który w obronie herezji zalewającej kościół nie zawaha się skazywać ludzi na śmierć. Czasy są trudne: Henryk VIII właśnie próbuje unieważnić swoje małżeństwo z Katarzyną Aragońską, by poślubić Annę Boleyn. Wpływy katolików maleją, posłuch u króla znajdują zwolennicy Reformacji, królewski kanclerz jednak nie rezygnuje ze swej misji.

Wielką krzywdę wyrządził powieści blurb sugerujący, że Vanora Bennett stworzyła romans historyczny. Nic bardziej mylnego; to prawda, że wątek miłosny nieustannie przewija się przez fabułę, jednak to nie on jest dla jej rozwoju najistotniejszy. Podobnie jak portret rodzinny More'ów jest on zaledwie pretekstem do ukazania bogatego tła obyczajowego i politycznego epoki Tudorów, z naciskiem na reformę religijną Henryka VIII i wyjątkowo barwny obraz ówczesnego środowiska humanistycznego Europy. Koncepcja stworzenia fabuły opierającej się w równej mierze na faktach historycznych jak i na interpretacji dzieł jednego z głównych przedstawicieli renesansu, Hansa Holbeina, okazała się strzałem w dziesiątkę. Dawno nie czytałam tak porywającej i fascynującej lektury. Spojrzenie na okres rządów Tudora z perspektywy otoczenia jego lorda kanclerza Thomasa More'a uzupełnione o świeże spojrzenie stojącego z boku bystrego obserwatora jakim okazał się Holbein, stało się intrygującym sposobem na wypełnienie wszelkich luk w historii nie tylko przez dopisanie własnej wersji wydarzeń, ale i zapoznania czytelnika z naukowymi hipotezami opierającymi się na analizie dzieł malarza. Całość wypada niezwykle wiarygodnie i przekonująco - nie tylko dzięki doskonałemu przygotowaniu merytorycznemu Bennett, ale też jej bujnej wyobraźni i rewelacyjnemu stylowi pisarskiemu. Przed oczami czytelnika autorka roztacza barwną historię rodziny More'ów z uwzględnieniem złożonych relacji łączących poszczególnych członków familii i ich bogatej charakterystyki, wplatając w opowieść interesujący rys obyczajowy przydający jej wiarygodności i klimatu. Historia jednej z najznaczniejszych swego czasu rodzin królestwa, a już z całą pewnością jednej z najlepiej wykształconych w Europie i szczycącej się kontaktami z najwybitniejszymi umysłami epoki (Erazm z Rotterdamu, Nicholas Kratzer, stała się pretekstem do ukazania szerokiego tła społeczno-kulturowego renesansu, zwłaszcza niepokojów związanych z szerzącą się na kontynencie Reformacją i wpływem nowych prądów myślowych na społeczeństwo, tak barwnie i wszechstronnie ukazanych przez autorkę.

Szczególną uwagę zwraca sposób przedstawienia postaci Thomasa More'a, bardziej niejednoznaczny i kontrowersyjny, niż dotąd zwykło się ją prezentować. Owszem, lord kanclerz to wciąż światły erudyta i wielki humanista, jednak okoliczności i pełniona funkcja ujawniają jego drugie, mniej przyjemne oblicze - religijnego fanatyka walczącego z herezją i palącego ludzi na stosach.
Wreszcie autorka serwuje prawdziwą gratkę dla miłośników nierozwiązanych zagadek historii dając wyraz jednej z hipotez na temat losów książąt z Tower, którzy zaginęli w niewyjaśnionych do dziś okolicznościach. Wizja Bennett opiera się na naukowej analizie portretu rodzinnego More'ów autorstwa Holbeina i jest doprawdy intrygująca.
Według mnie najciekawszym akcentem powieści jest wątek pozornie najmniej istotnej postaci, skrywającej się w cieniu rodu kanclerza, samego Hansa Holbeina. Uczestniczy on w życiu rodziny, a jako bystry obserwator codzienności nie tylko odkrywa sekrety członków familii, trafnie ocenia ich charaktery oraz łączące ich więzi, lecz daje wyraz swojej wiedzy w powstającym malowidle. Za pomocą poetyckich metafor, mniej lub bardziej wyraźnych aluzji do aktualnej sytuacji politycznej, dziejów rodu, a nawet historii Anglii, ukrywa w sposobie przedstawienia postaci, ich gestach, mimice i otaczających przedmiotach, prawdę. Odkrywanie krok po kroku znaczenia poszczególnych elementów kompozycji artysty jest czymś maksymalnie fascynującym. To niewiarygodne, jak wiele można wywnioskować z jednego obrazu znając historyczny kontekst i niuanse kulturowe epoki. Niesamowite, jak niezwykle znaczące może okazać się konkretne ułożenie dłoni, pozornie przypadkowe spojrzenie, przechylenie głowy, przedmiot umieszczony w tle konkretnej postaci malarskiej kompozycji. W portrecie rodzinnym More'ów nic nie jest dziełem przypadku, każdy jego element zawiera podtekst i drugie dno. Jednoczesne śledzenie fabuły i studiowanie dzieła Holbeina (którego reprodukcja została dołączona do wydania książki, a jej fragment zdobi okładkę) jest nadzwyczajną intelektualną przygodą.

"Portret nieznanej damy" to prawdziwa gratka dla każdego miłośnika historii, z naciskiem na dzieje XVI-wiecznej Anglii epoki Tudorów oraz wielbicieli sztuki. Niezwykle barwna, napisana z rozmachem, stanowiąca efekt intrygującego połączenia historycznych faktów, literackiej fikcji i naukowych hipotez powieść Vanory Bennett jest prawdziwą literacką perełką. Gorąco polecam!

Historie ukryte w malowidłach potrafią być naprawdę intrygujące. Rozszyfrowywanie metafor, doszukiwanie się ukrytych symboli i znaczeń w kompozycji portretu, rozmieszczeniu postaci, ich pozach, gestach, otaczających przedmiotach, odgadywanie cech osobowości, charakteru łączących więzi, statusu społecznego, a nawet losów poszczególnych postaci, może stanowić prawdziwe...