Zdecydowanie najlepsza biografia gen. armii Georga S. Pattona jr., opus magnum literatury poświęconej jego osobie.

Monumentalną pracę D'Este przeczytałem po raz pierwszy jeszcze w liceum, było to jedne z pierwszych poważnych opracowań naukowych, z jakimi się w życiu zapoznałem. Pracę polecił mi mój ówczesny nauczyciel historii, a niemałą trudność stanowiło odnalezienie jej, nie wspominając o wysokiej cenie. Cieszę się jednak, iż moją pierwszą styczność z osobą słynnego generała stanowiła ta książka, a nie np. dzieło Stanleya Hirshona, druga polskojęzyczna biografia tego wojskowego.

Wielką zaletą opracowania jest rzetelność i obiektywność, które literaturę naukową powinny w końcu cechować, a co jednak nie jest zasadą. Baza źródłowa jest szeroka i satysfakcjonująca, mnóstwo w niej źródeł niepublikowanych, ich lista zajmuje kilka stron. D'Este wyraźnie skupia się w swym dziele na próbie wyjaśnienia skomplikowanej osobowości generała Pattona. Odcina się przy tym od jego przyjętego powszechnie wizerunku, kontrapunktując go niekiedy z efektami własnych badań. Jako szkodliwy dla prawdy o Pattonie, badacz uznał słynny film z Georgem C. Scottem w roli głównej, utrwalający stereotypowy wizerunek tego amerykańskiego wojskowego. Już na wstępie podał w wątpliwość obiektywność obrazu, wspominając o kontrowersyjnych kulisach jego produkcji - tworzyły go osoby żywiące niechęć do Pattona, co znaleźć miało wyraźne odbicie w sposobie przedstawienia głównego bohatera. Biograf stawia sobie jednak za cel ukazanie całą złożoność osoby nietuzinkowego generała. Należy uznać, iż swoje zadanie D'Este wypełnia znakomicie. W sposób czytelny i maksymalnie obiektywny przeprowadza czytelnika przez zawiłości i meandry osoby Georga S. Pattona jr. Nie jest to prosta sztuka, biorąc pod uwagę jak pełen sprzeczności był ten amerykański wojskowy. Autor w sposób przekonujący przedstawia dysonans, pomiędzy pieczołowicie budowanym przez Pattona wizerunkiem antybohatera i "macho", a dużo bardziej skomplikowaną osobą, jaką zdawał się być w rzeczywistości. Tezą, jaka towarzyszy nam przez większość książki jest twierdzenie, iż generał przez całe lata udoskonalał i budował swój wulgarny i hałaśliwy wizerunek, który to w efekcie wszedł do powszechnej świadomości, a pośmiertnie (za pomocą wspominanego filmu) nawet do kultury popularnej. Faktycznie miała to być jedynie wystudiowana poza, którą Patton przybrał - zarówno z przyczyn czysto pragmatycznych i służbowych, jak i z wrodzonego ekscentryzmu i specyfiki jego osobowości. Wulgarny wizerunek miał lepiej jego zdaniem przemawiać do prostych żołnierzy, a już od początku kariery wojskowej obrał sobie za cel zapisania się w historii jako wybitny dowódca i do stania się nim metodycznie dążył. Nie bez znaczenia pozostawała również specyfika jego osobowości, w tym zamiłowanie do teatralności i bycia centrum uwagi. Za tezą tą przemawia szereg argumentów, jakie przygotował biograf, jak m. in. opinie rodziny i najbliższych współpracowników generała, specyfikę jego charakteru czy wiele konkretnych sytuacji, ukazujących wspominaną sprzeczność. D'Este nie szczędzi starań, aby ukazać rozmaite oblicza generała - m.in. jako intelektualisty-erudyty, doskonale znającego Pismo Święte i pasjonującego się historią wojskową, postępowego teoretyka i publicystę wojskowego, zapalonego i zdolnego sportowca, czy wytwornego gentlemana obytego z życiem na salonach. Nie ma oczywiście jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, kim naprawdę był, ale tak zgrabne przedstawienie najróżniejszych faktów, opinii oraz ostrożne własne interpretacje pozwalają spojrzeć czytelnikowi na Pattona z naprawdę szerokiej perspektywy i dostrzec złożoność jego osoby. Jest to zdecydowanie największa zaleta książki.

Pamiętam, iż początkowo rozczarowało mnie małe skupienie uwagi na niektórych kwestiach stricte wojskowych. Oczekiwałem szczegółowych analiz i ocen wszystkich działań prowadzonych przez niego w latach 1943-1945, a także pogłębienia zagadnienia Pattona jako dowódcy operacyjnego, wraz z wyjaśnieniem i szczegółową analizą jego metod i decyzji. Autor jednak, mimo iż opisuje oczywiście cały szlak bojowy generała i przedstawia szerzej jego najważniejsze, czy też kontrowersyjne epizody, pozostaje przede wszystkim biografem i nie dokonuje sztabowych analiz z dziedziny już nie tyle historii, co stricte nauki wojskowej. Początkowo nieco mnie to rozczarowało. Dzisiaj rozumiem doskonale, iż opracowań poświęconych na drobiazgową analizę każdego z niuansów kampanii prowadzonych przez Pattona jest na pęczki, a biografia jest jednak czymś o wiele szerszym i w pewnych momentach musi syntetyzować informacje. Ponadto, o czym wielokrotnie wspominałem, D'Este przedstawia Pattona przede wszystkim jako osobę i przez ten pryzmat pisze również o jego udziale w działaniach wojennych. Oczywiście, żeby nie było wątpliwości, siłą rzeczy opis kariery wojskowej, a także poglądów i warsztatu generała jest jednym z głównych omawianych zagadnień. Szczególnie podkreślone i dobrze zilustrowane zostały jego profesjonalizm, systematyczność i wysokie kompetencje, a także metody pracy zarówno w czasie pokoju, jak i na wojnie. Wśród tych ostatnich znalazły się informacje zarówno o takich detalach jak sposób podróżowania i urządzenie kwatery, czy typowy rozkład dnia w czasie pobytu na froncie, jak i kwestie takie jak dobór współpracowników, podejście do podwładnych oraz liczne poglądy na temat praktyki dowodzenia. Ważne pozostają relacje z czołowymi wojskowymi tego okresu, jak np. generałowie (lub marszałkowie polni): Marshall, Eisenhower, Bedell-Smith, Bradley, Harold Alexander, czy Montgomery.

Czymś, co cechuje naprawdę dobrych historyków jest umiejętne przedstawienie kontekstu, w jakim umiejscowione jest opisywane zagadnienie. W tym przypadku zostało to dokonane naprawdę umiejętnie. Biograf przedstawił czasy i środowisko, w jakim wychował się i znajdował Patton. Mogą się one wydawać nam specyficzne (dla wielu na pewno oburzające) według dzisiejszych standardów, jak np. obyczajowość na południu Stanów Zjednoczonych na przełomie wieków. W ten sposób są wskazane np. źródła antysemityzmu i rasizmu Pattona. Wyczerpująco opisano również niesławny "incydent ze spoliczkowaniem". Przestawiono, jak w tamtych czasach postrzegano syndrom stresu pola walki i jakie zdanie i pojęcie miał o nim sam G.S.P. Bardzo rzetelnie opisano również okoliczności zwolnienia Pattona ze stanowiska gubernatora wojskowego Bawarii, w tym realia funkcjonowania stref okupacyjnych tuż po wojnie. Należy jednak zaznaczyć, iż w żadnym miejscu Autor nie usprawiedliwia ani nie broni swojego bohatera. Podaje jedynie kontekst i źródła jego poglądów i czynów, starając się przedstawić je w pełnym świetle i pozostawiając ocenę moralną czytelnikowi. Podkreślić należy obiektywizm biografii we właściwie każdej kwestii. W żadnym miejscu nie ma prób tuszowania czegokolwiek, bądź umniejszania lub bagatelizowania. Często za to następują nawiązania do wspomnień samego Pattona, jak i innych osób i skonfrontowanie danej sytuacji z ich punktami widzenia. W przypadku incydentu ze spoliczkowaniem, wspomina się przykładowo, iż we wspomnieniach generała poświęcono na to wydarzenie bardzo mało miejsca, ograniczono go właściwie do lakonicznego stwierdzenia. Pokazane są zatem równomiernie pozytywne, jak i mniej chwalebne momenty życia zarówno osobistego, jak i służbowego opisywanej postaci. Wielokrotnie miewałem mieszane uczucia wobec osoby Pattona, co jednak świadczy o skrupulatności i neutralności Autora.

Biografia zawiera również wiele "smaczków", a więc przede wszystkim pierwszorzędnych anegdot. Postać Pattona zdecydowanie zalicza się do oryginalnych, jest więc ich naprawdę sporo i można się często solidnie uśmiać. Moimi faworytami pozostają historie o wierszyku dla dzieci, a także weselu drugiej córki Pattona. Oczywiście mocno zabawnych historii jest dużo więcej, podobnie jak niezapomnianych cytatów autorstwa generała. Z rzeczy może już nie humorystycznych, ale niewątpliwie ciekawych jest epilog, w którym opisano dalsze losy jego rodziny. Relacje rodzinne "Georgiego" i kwestie obyczajowe zajęły zresztą w biografii wiele miejsca.

Podkreślić należy również przystępny język i dobrą pracę tłumacza, pana Stanisław Dubińskiego. Szkoda byłoby, gdyby tak dopracowana biografia została "spalona" na etapie tłumaczenia. Te stoi na szczęście na wysokim poziomie, również pod względem merytorycznym. Tłumacz dodał ponadto do tekstu przypisy, w których objaśnił elementy kultury amerykańskiej, mogące być niezrozumiałe dla polskiego czytelnika.

Konkludując, każdemu zainteresowanemu historią okresu międzywojennego i II wojny światowej, a także samą osobą najwybitniejszego amerykańskiego wojskowego XX wieku, gorąco polecam zapoznanie się z tą wyśmienitą biografią. Każdy chyba zgodzi się, iż gen. Patton był postacią barwną i oryginalną, jednak za tą maską krył się o ciekawy, pełen wielu sprzeczności człowiek. Mam wrażenie, iż jego prawdziwego oblicza lepiej przedstawić się nie da, niż dokonał tego Carlo D'Este.

Zdecydowanie najlepsza biografia gen. armii Georga S. Pattona jr., opus magnum literatury poświęconej jego osobie.

Monumentalną pracę D'Este przeczytałem po raz pierwszy jeszcze w liceum, było to jedne z pierwszych poważnych opracowań naukowych, z jakimi się w życiu zapoznałem. Pracę polecił mi mój ówczesny nauczyciel historii, a niemałą trudność stanowiło odnalezienie...