„Skonsumowana” to potencjalny materiał pod naprawdę wielki, Cronenbergowski film, który być może kiedyś powstanie. Czytając debiutancką powieść tego kontrowersyjnego reżysera ma się wrażenie uczestnictwa w przedziwnym spektaklu grozy, ponowoczesności i pornografii. Ta hybrydyczna gatunkowo powieść ma w sobie i coś z filozofii Bataille’a, i ze skrajnej krytyki konsumpcjonizmu Houellebecqa, i z erotyczno-technologicznych wizji Ballarda. Pokrewieństw i inspiracji doszukiwać się w tym przypadku można bez końca, jest to bowiem narracja wielowymiarowa, niezwykle złożona, bez wątpienia jest w niej najwięcej samego Cronenberga, szalonego twórcy body horrorów i fantastycznonaukowych produkcji z lat 70. i 80. ubiegłego wieku.

Jak wspomniałam nieco wcześniej, „Skonsumowana” to powieść, w której pobrzmiewają echa kilku literackich odmian. Trudno bez cienia wahania potwierdzić, że jest to horror. Owszem, Cronenberg nie byłby sobą, gdyby wyparł się elementów grozy, jednak znacznie więcej tu mrocznego psychologizmu zmiksowanego z partiami noszącymi znamiona traktatu filozoficznego, szpiegowską intrygą oraz pseudoesejem na temat sztuki i estetyki niż pełnoprawnego horroru czy thrillera, którego możemy spodziewać się po intrygującym opisie zamieszczonym przez wydawcę na okładce książki. A bez wątpienia jest on kuszący. Wraz z parą bezkompromisowych, wyzwolonych seksualnie dziennikarzy zgłębiamy tajemniczą sprawę brutalnego morderstwa z podtekstem erotycznym i kanibalistycznym. Ofiary są dwie – zmasakrowana przez mordercę Célestine Arosteguy i jej zbiegły mąż, poddany medialnej nagonce jako najbardziej prawdopodobny sprawca. Ale to nie wszystko. W sprawę małżeństwa francuskich filozofów angażuje się reporterka Naomi Seberg, zaś jej partner – Nathan Math – wikła się w równie dziwaczne, dziennikarskie zlecenie. Otóż Math, jako specjalista w dziedzinie medycyny, nawiązuje kontakt z dwoma kontrowersyjnymi lekarzami i będzie świadkiem niecodziennych eksperymentów medycznych. Jakby tego było mało, te dwie z pozoru niepowiązane ze sobą sprawy w pewien zaskakujący sposób się ze sobą łączą…

Relacje łączące bohaterów kształtowane są przez Cronenberga w melancholiczny, dosyć chory sposób, momentami autor kompresuje je niemal do granic szaleństwa. Szczególny charakter więzi łączy samych Arosteguyów, którzy trwają w dziwnym, introwertycznym i snobistycznym klimacie. Wszyscy bohaterowie „Skonsumowanej” wydają się być mało normalni w pospolitym tego słowa znaczeniu. To charaktery przepuszczone przez filtr Cronenbergowskich fascynacji, które tak dobrze można wyśledzić w jego undergrandowych filmach. Obok enigmatycznych postaci (o których nie będę się rozpisywać, by nie zepsuć czytelnikom frajdy płynącej z ich poznawania), ta wielowymiarowa powieść posiada jeszcze dwa warte wspomnienia unikatowe walory. Pierwszy z nich związany jest z maniakalnym, wręcz pornograficznym zagłębianiem się w ludzką cielesność, co Cronenberg robi w sposób makabryczny i jednoznaczny. Rozczłonkowanie ludzkich zwłok, obrazy trawionego nowotworem ciała, szczegółowe opisy zmodyfikowanych chorobowo narządów płciowych, proces starzenia się i umierania mogą bulwersować, ale tak naprawdę stanowią o wyjątkowości tej narracji. Cronenberg lubi szokować, siła jego wizji tkwi właśnie w ambiwalencji wątków, moralnych przepychankach i bezkompromisowości w podejściu do tematu. Drugim z atutów jest zaś sama fabuła skomponowana na kształt dobrze przemyślanej historii szpiegowskiej. Wraz z bohaterami podróżujemy przez Węgry, Francję, Kanadę, Tokio i Koreę Północną, równie mocno, co oni dopatrujemy się tego, ile prawdy jest w prawdzie i gdzie swoją granicę ma ludzka moralność. Dokąd zaprowadzi nas reporterskie śledztwo Naomi i Nathana? Warto zobaczyć, bo finał to majstersztyk.

Motyw morderstwa i typowy dla Cronenberga wątek „cielesnych potworności” zaskakująco płynnie wtapiają się w szeroką refleksję na temat ponowoczesnego świata. Powiedziałabym, że „Skonsumowana” to tak naprawdę inteligentna i dobitna ilustracja horrorów kapitalizmu oraz etosu nienasyconego, pożerającego wszystko zachodniego kapitalizmu. Technokracja, cyfryzacja i globalizacja społeczeństwa prześladują tu Cronenberga w równym stopniu, co zakusy liberalnej filozofii szerzonej przez ekscentrycznych Arosteguyów czy ingerencja w ludzkie ciało, której patronują demoniczny doktor Molnar i zidiociały Roiphe. Jedyną ucieczką przed mechanizmami manipulacyjnymi ponowoczesności, wszędobylskim konsumpcjonizmem oraz zalewającym świat fenomenem Internetu wydaje się być wyzwolony seks i szeroko pojęta sztuka jako estetyczna wykładnia szlifująca demony drzemiące w ludzkiej świadomości.

Obok ocen i namysłu nad kierunkiem zmian obecnej rzeczywistości, Cronenberg równie wiele (a może i więcej) miejsca poświęca technologicznym nowinkom i zależności człowieka od nich. Naomi i Nathan to nowocześni odkrywcy gadżetów ułatwiających współczesne życie. Dlatego też, tekst „Skonsumowanej” naszpikowany jest do granic możliwości terminami z pogranicza fotografii, video oraz tym, co w znacznej mierze usprawnia pracę dwójce reporterów – bohaterowie żonglują iPhonami, smartfonami, tabletami i notebookami najnowszej generacji. Ich fascynacja najnowocześniejszą technologią i Internetem prowadzi do dość smutnych wniosków. Cronenberg mówi wprost, że ówcześnie sieć to bodaj jedyne źródło i sposób zrozumienia podstaw człowieczeństwa, tego, czym tak naprawdę jest współczesna ludzka istota.

„Skonsumowana” to fabuła dla czytelników lubiących mocne wrażenia, ale też liczących na coś ekstra. Choć jest to powieść podporządkowana stylistyce, w której Cronenberg tworzył w ostatnich dekadach XX wieku, nie można jej zarzucić popkulturowej płytkości. Jest to proza naprawdę ambitna, wielopoziomowa, uzależniona od sporej liczby kontekstów i aluzji kulturowych. Przerażający mord, akty kanibalizmu, seksualne perwersje, a obok tego estetyka, filozofia i sztuka – kto inny potrafiłby stworzyć z tego wyśmienitą literaturę? Wydawać, by się mogło, że makabryczny Cronenberg nie ma już w bulwersujących tematach wiele do zaoferowania, jednak „Skonsumowana” udowadnia, że mistrz gatunku wciąż jest w genialnej formie. Tym bardziej cieszy fakt, że wypracowaną symbolikę i klimat swoich niepokojących filmów potrafi w równie zaskakujący i nowatorski sposób przełożyć na formę literacką.

Justyna Anna Zanik