Półki księgarń są wypełnione po brzegi kryminałami. O ile można się spierać, czy te skandynawskie są lepsze od amerykańskich czy polskich, nie da się zaprzeczyć fenomenowi tego konkretnego gatunku. Bajka dla dorosłych? Być może. Trudno jednak w tak przepastnej szufladzie znaleźć tytuł wart zapamiętania. „Toń” wydaje się dobrym początkiem tego, by kolejne książki Lipskiej zyskały należny im rozgłos.

Anya Lipska nie jest Polką. To Brytyjka, która z naszą kulturą znad Wisły zderzyła się, gdy poznała swojego męża Tomasza. Ta informacja nie znalazłaby się w tekście, gdyby nie jej znaczący wpływ na twórczość pisarki. Wykazując się ogromną odwagą, Lipska postanowiła stworzyć powieść na wskroś polską, choć jej serce zamiast wódki wybrałoby herbatę.

„Toń” to zgrabne połączenie klisz: tajemnicze morderstwo młodej dziewczyny, policjantka niedoceniania przez szefa i Polak trudniący się nie do końca legalnym zarabianiem pieniędzy w Wielkiej Brytanii. Lipska z gracją połączyła ze sobą te ograne schematy, wymieszała i podała na talerzu produkt zaskakująco dobry. Przeplatające się wątki nie atakują czytelnika zbytnią brutalnością (co u autorów kryminałów jest dość częste), ale zmuszają do zastanowienia się, a przede wszystkim do uruchomienia pokładów wyobraźni. Pisarka często zostawia rzeczy niedopowiedziane, chce zmusić czytelnika, by sam odkrywał kolejne ślady razem z Natalie Kershaw oraz Januszem Kiszką. Ta dwójka tworzy dziwny tandem, który na kartach powieści spisuje się jednak znakomicie.

Można mieć obiekcje co do pewnych fabularnych rozwiązań. Widać tutaj, że Lipska chciała upchnąć w „Toni” jak najwięcej. Wyszło nie najgorzej, ale powieść traci przez to na wiarygodności, co przy kryminałach jest już dużym błędem. Na szczęście niedociągnięcia w pełni rekompensują postaci. Policjantka Kershaw to kobieta z krwi i kości, która swoim zachowaniem nie walczy może ze „szklanym sufitem”, ale skutecznie brnie do celu. Napotyka przeciwności, ale wie jak sobie z nimi radzić. Czytelnik może ją polubić, a nawet jej kibicować. Podobnie Januszowi, twardzielowi zarabiającemu na chleb. Jego historia wydaje się prawdziwa. Emigrant, skarcony przez los wydarzeniami, o których powoli się niestety zapomina. Lipska uderzyła w strunę o wdzięcznej tematyce dla powieści - SB oraz Solidarność. Przedstawiła historię Polski z punktu widzenia Janusza, a także nielicznych postaci ze świata polityki czy kleru. Wprawdzie, tworząc „Toń”, pisarka posiłkowała się wspomnieniami swojego męża i liczną literaturą faktu, ale mimo wszystko czuć w jej słowach pewną sztuczność pisania o czymś obcym.

To samo tyczy się przedstawienia Polonii, która oczywiście w większości szlaja się na wpół pijana po budowach, a najchętniej jadłaby bigos i lała po mordach. Na szczęście Lipska ograniczyła się do niezbędnego minimum. Czuć, że chciała nadać postaciom kolorytu, a nie wyrządzić im krzywdę. Na szczęście nie rzutuje to na finałowy odbiór powieści. „Toń” to solidny debiut i zapowiedź doskonałej serii kryminalnej z mocnym polskim akcentem. Miejmy nadzieję, że pojawią się kolejne tłumaczenia Lipskiej, bo jest na co czekać. Szczególnie, że wydawnictwo Czwarta Strona bardzo zadbało o stronę wizualną wydania.

Bartosz Szczygielski