Pierwsze zdanie książki jest jak otwarcie drzwi do innego świata (czasem nawet wszechświata). W przypadku dobrych książek to także doskonała zapowiedź tego, o czym będzie cała powieść – czasu, nastroju, bohaterów, wreszcie stylu i gatunku dzieła. Wiedzą o tym doskonale zdeklarowani Koneserzy Pierwszych Zdań (KPZ), do których ma zaszczyt należeć także pisząca te słowa. Jedno z moich ulubionych pierwszych zdań brzmi jak następuje: Jest prawdą powszechnie znaną, że samotnemu a bogatemu mężczyźnie brak do szczęścia tylko żony1. A może początek brzmi jednak tak: Powszechnie znana prawda głosi, że majętny kawaler potrzebuje do szczęścia tylko żony2? Cóż jednak stoi na przeszkodzie, by pierwsze zdanie tej książki brzmiało jak niżej: Powszechnie uważa się, że samotny a zamożny mężczyzna potrzebuje do pełni szczęścia jedynie żony3? Nie ulega natomiast żadnej wątpliwości, że oryginalne pierwsze zdanie powieści „Duma i uprzedzenie” skreślone (lecz nie przekreślone) ręką Jane Austen jest takie: It is a truth universally acknowledged, that a single man in possession of a good fortune must be in want of a wife4. Przynosi ono bez wątpienia kilka istotnych informacji: powieść rozgrywa się w przeszłości (styl), dotyczyć będzie miłości, zalotów i małżeństwa, a akcja obejmie środowisko osób zamożnych i ustosunkowanych. A to wszystko wyczytać możemy z jednego niezbyt długiego (w porównaniu np. z początkiem „Stu lat samotności” G.G. Marqueza) zdania.

Anglosasi mają łatwiej – pierwsze, tysięczne czy ostatnie zdanie „Dumy i uprzedzenia” przeczytają takie, jakie zapisała autorka (przynajmniej w ostatecznej wersji powieści). Miłośnicy tej książki mogą się też pokusić o odszukanie i przeczytanie rękopisów czy pierwszych wersji jej powieści. W przypadku czytelników polskich, zwłaszcza tych nie władających językiem angielskim, a czytających polskie tłumaczenia powieści, sprawa jest bardziej skomplikowana. Otwiera się tu dyskusyjna kwestia przekładu tekstu literackiego na inny język – niektórzy twierdzą, że jest to niemożliwe, inni wyróżniają dwie opcje: tłumaczenie możliwie wierne oryginałowi bądź tłumaczenie bliższe kulturze, w której żyje czytelnik, z akcentem nie tyle na wierność, co piękno i walory estetyczne. Pomijając tu te skądinąd pasjonujące kwestie, pomyślmy o czym innym – o wyborze ulubionego wydania powieści.

Czytelnik władający językiem Jane Austen ma do wyboru w największej księgarni internetowej co najmniej kilkanaście wydań książki – w miękkiej i twardej okładce lub w wersji elektronicznej, a także w formie audiobooka. Można wziąć w swe dłonie pojedynczy tom lub tomisko z kompletnym wydaniem dzieł wszystkich Jane Austen. Wybiera się nie tylko formę wydania, ale także szatę graficzną: od tych z klasyczną okładką z reprodukcją obrazu z epoki, przez bardziej współczesną okładkę ze zdjęciem czy grafiką, po wydania ilustrowane czy nawet wyraźnie skierowane do młodszych, nastoletnich czytelników z odpowiednią okładką a nawet ilustracjami, aż do mangi włącznie. Również tekst może podlegać pewnym zmianom: od oryginalnego, przez uproszczony (dla młodych czytelników), po wydanie z rozbudowanym komentarzem (annotated edition).

Polski czytelnik staje przed zupełnie innym wyborem: ma do dyspozycji trzy różne tłumaczenia książki – niewiele, jeśli pomyślimy np. o innym słynnym wiktoriańskim dziele – „Przygodach Alicji w Krainie Czarów” – i jej jedenastu przekładach polskich (co ciekawe - książki wydanej później, w 1865 roku, podczas gdy „Duma i uprzedzenie” została opublikowana już w 1813 roku). Różne tłumaczenia stwarzają możliwość dopasowania odpowiedniej wersji książki do upodobań czytelnika/-czki lub stanowić mogą pewnego rodzaju grę losową, bowiem większość czytelników nie jest świadoma istnienia różnych przekładów tego samego tytułu. Nawet jednak wtedy – bez świadomego wyboru – tłumaczenie może odegrać ogromną rolę – zachwycić lub skutecznie zniechęcić (vide kwestia polskich tłumaczeń dzieł Shakespeare’a) do lektury samej książki lub innych dzieł autora.

Nowe wydanie „Dumy i uprzedzenia”, wydane w serii „Angielski ogród” (w tej samej serii ukazały się także inna powieść Austen i „Panie z Cranford” E. Gaskell), w przepięknej, elegancko oszczędnej i bardzo angielskiej okładce, przypomina najstarsze i najbardziej znane tłumaczenie powieści autorstwa Anny Przedpełskiej-Trzeciakowskiej, które swoją premierę miało w 1957 roku i pozostawało jedynym dostępnym dla czytelników polskich do roku 2005, kiedy to pojawiły się przekłady Magdaleny Gawlik-Małkowskiej i Katarzyny Surówki. Znów możemy się zanurzyć w znany naszym mamom, ciociom i babciom tekst klasycznej wiktoriańskiej powieści o pani i panu Bennet, ich pięciu niezamożnych i niezamężnych córkach, szukających mężów, przystojnym pani Bingleyu i wyniosłym panu Darcym oraz w całej tej wyśmienicie opisanej atmosferze życia średnich i wyższych sfer za czasów panowania królowej Wiktorii. A wszystko to okraszone bardziej czy mniej inteligentnymi dialogami (w zależności od rozmawiających postaci), smakowitymi detalami z epoki oraz subtelnym i eleganckim humorem. Do całkowitego wczucia się w atmosferę przyda się na pewno dobra herbata w pięknej filiżance, najlepiej w dobrze komponujące się z okładką książki różyczki oraz jakieś angielskie ciasteczka – pomarańczowe lub muffinki. Smacznej i stylowej lektury!

Jowita Marzec

1 Jane Austen, Duma i uprzedzenie, przeł. Anna Przedpełska-Trzeciakowska, Świat Książki, Warszawa 2014, s. 5.
2 Jane Austen, Duma i uprzedzenie, przeł. Magdalena Gawlik-Makowska, Prószyński i S-ka, Warszawa 2006,s. 5.
3 Jane Austen, Duma i uprzedzenie, tł. Katarzyna Surówka, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2009, s. 5.
4 Jane Austen, Pride and Prejudice, Penguin Books, London 1994, s. 5.