Wygląda na to, że Joyce Carol Oates powróciła do łask polskich wydawców. Ma to oczywisty związek z jej wysokimi szansami na literacką Nagrodę Nobla, przynajmniej w oczach bukmacherów. W ten sposób od zeszłej jesieni na polskim rynku pojawiło się kilka nowych tytułów tej autorki. Wśród nich znalazł się "Tatulo" - najnowsze osiągnięcie w dorobku Amerykanki.

Tym razem Joyce Carol Oates zapuszcza się w wyjątkowo mroczne i niebezpieczne zakamarki ludzkiej natury. „Tatulo” bardzo dosadnie, bez pardonu, przedstawia ni mniej ni więcej jak największy koszmar matki. W książce za taki rodzinny dramat odpowiada porywacz, który wyrywa z rąk matki kilkuletniego syna i przepada z nim bez wieści. Podczas gdy rodzice skazani są na wieczną niepewność oraz impas w poszukiwaniach, my możemy poznać dalsze losy porwanego chłopca. Jego oprawcą okazuje się szanowany obywatel chętnie udzielający się jako kaznodzieja. Tu zaczyna się koszmar dziecka. Ramy czasowe powieści obejmują 6 lat, podczas których relacja porywacz-porwany przejdzie wiele etapów. Rządzą nią równie brutalne, co skomplikowane prawa. Syndrom sztokholmski odgrywa tu szczególną rolę.

To nie pierwsza książka Oates o uprowadzeniu dziecka. Wcześniej podobny temat pojawił się w powieści „Moja siostra, moja miłość”, gdzie na pierwszy plan wysuwa się tragedia rodziny dotkniętej utratą córeczki. „Tatulo” zmierza w zupełnie innym kierunku, a jego autorka posunęła się znacznie dalej - oddaje w łapy zwyrodnialca niewinne dziecko otwarcie przedstawiając związane z tym okoliczności. W dalszym ciągu widać jednak, że Oates nawet obcując ze złem w tak ohydnej postaci nie zatraciła wrażliwości i empatii. Wie jakie szczegóły przemilczeć, a o skrzywdzonych i słabszych zawsze pisze ze współczuciem oraz szacunkiem.

Wprawdzie „Tatulo” to powieść napisana z mniejszym rozmachem niż te, które przyniosły Amerykance sławę, ale nadal robi wrażenie i zapada w pamięć. Przeżycia wewnętrzne bohaterów nie są wyeksponowane na taką skalę jak choćby we wspomnianej wyżej „Mojej siostrze...”. Za to narracja jest zdecydowanie bardziej dynamiczna, akcja rozwija się wartko, przez co czyta się książkę błyskawicznie. To w rezultacie prowadzi do zakończenia, które potrafi przyprawić o gęsią skórkę.

Mówiąc krótko, Oates przybliża to od czego wszyscy woleliby się trzymać z daleka. Nawet w literackiej perspektywie zgłębianie tak trudnych, delikatnych kwestii wzbudza niepokój, a czasem kontrowersje. Nie wszystkim się to podoba. Myślę jednak, że nie należy oburzać się na Oates; ona proponuje tylko fikcję literacką nastawiona na coś więcej niż zszokowanie czytelnika. Znacznie bardziej wylewni bywają choćby pisarze-amatorzy, którzy (masowo) publikują własne wspomnienia z dzieciństwa pełnego cierpienia i innych traum. Czy można ich winić za szczerość, a rasowego pisarza za wyobraźnię?

Anna Aniszczenko