Dziennik niegdyś traktowałam jak chorobę. Teraz nie piszę go z tych samych powodów. Dawniej prowadziłam zapiski, bo czułam się samotna albo dlatego że nie umiałam porozumiewać się z innymi. Takie porozumienie było mi potrzebne. Teraz piszę nie dla pocieszenia, lecz dla przyjemności opisywania bliźnich, z obfitości doznań.

Niemal 60 lat przelewania najskrytszych myśli na papier. Oto drugi tom wznowionych przez wydawnictwo Prószyński i S-ka „Dzienników” (pierwszy tom obejmuje lata 1931-1934), niewielki wycinek rękopisów Anaïs Nin, zebranych pierwotnie w 150 tomach liczących w sumie 15 tys. stron. Zamiast pisać powieść, rozsiadam się z tym brulionem i marzę.

Anaïs. Muza elity intelektualnej początków XX w. (Henry Miller, Antonin Artaud), żyjąca wśród artystycznej bohemy Paryża i Nowego Jorku. Kobieta bezkompromisowa, silna, odważna, z drugiej strony niezwykle wrażliwa i pełna empatii. Wulkan sprzeczności. Czasem wyniośle pewna siebie modliszka, innym razem zagubiona dziewczynka, bezbronna niczym zlękniony motyl. Tocząca wewnętrzne wojny i opatrująca rany. Swoje i wszystkich wokół.

Kwestią zasadniczą, przebijającą niemal z każdej stronicy „Dziennika” jest bezustanne, naznaczone wiecznym nienasyceniem poszukiwanie: poszukiwanie silnych uczuć, intensywnych wrażeń, wciąż nowych doświadczeń. Ale przede wszystkim – poszukiwanie swego własnego ‘ja’. Poprzez jej własne słowa, czytelnik wnika w osobowość Anaïs, przesiąka jej myślami, odbywa fascynujące podróże w głąb jej serca i umysłu. Obserwuje spontaniczne, niekiedy – jak to w dziennikach – chaotyczne reakcje na ludzi i wydarzenia. Napotyka patetyczne opisy (któż z nas nie bywa patetyczny?) i wyolbrzymione problemy (któż z nas nie wyolbrzymia problemów?). To rzecz jasna, Anaïs nie była istotą doskonałą. Któż z nas jest?

Pociąga mnie przygoda. Gdy takie uczucie ogarnia mężczyznę, nikomu to nie wadzi, lecz niech tylko dozna go kobieta, zaraz rozlega się krzyk. Wszędzie widzę świat urządzony przez mężczyzn, wedle ich upodobania, a i ja jestem taka, jaką mężczyzna chce mnie widzieć. Choć Anaïs nie chciała być zaszufladkowana jako feministka, faktem jest, że za sprawą poglądów i spostrzeżeń podobnych powyższemu, a także gdy wziąć po uwagę liczne niezobowiązujące związki i romanse, można uznać ją za wzór kobiety wyzwolonej.

Znaczna część wspomnień Anaïs dotyczy seansów psychoanalitycznych i schorzeń, z jakimi borykali się jej pacjenci. Widziałam, jak ludzie pokręceni i bezsilni znowu stali się konstruktywni, twórczy, pełni człowieczeństwa. Nade wszystko przekonałam się, że najczęstszym źródłem gniewu jest bezsilność. Wrogość to zazdrość. Pęd do zniszczenia jest oznaką bezsilności. Z biegiem czasu pisarka zdaje sobie sprawę, że penetrowanie dusz innych ludzi za bardzo absorbuje ją i przytłacza: Już niemal potrafię domyślić się tragedii z mrugnięcia powiek. Za wiele tego. Za wiele.

Im bliżej schyłku lat 30., tym w memuarze Anaïs coraz częściej czuć wiszącą w powietrzu wojnę. Mimo że jednoznacznie nie opowiada się za żadnym ruchem ani systemem, uczestniczy w wiecach i przepisuje na maszynie listy opierające sprawę lojalistów. Jej postawę cechuje jednak pesymizm: Nic nie zmieni natury człowieka (…). Każda rewolucja przynosi jedynie zmianę ról, oddając władzę w ręce innych ludzi, i tyle. Zło pozostaje. Całość zamyka gorzkie stwierdzenie: „Wiedzieliśmy wszyscy, że nigdy już nie zaznamy takiego życia, możemy już nigdy nie ujrzeć naszych przyjaciół. Wiedziałam, że to koniec naszego romantycznego życia.

W którymkolwiek miejscu otworzylibyśmy tę książkę, natychmiast zostajemy pochłonięci przez słowną wirtuozerię Anaïs, jej wysublimowany, acz elegancki, nieraz pełen liryzmu język. Odczuwam wielką potrzebę prawdy – pisała. Ile prawdy jest w „Dziennikach”, tego nigdy się nie dowiemy. Wszak niektórzy sądzą, iż Anaïs naprawdę dobra była tylko w jednym – w zmyślaniu, przekręcaniu i koloryzowaniu. Ale czy to grzech ubierać myśli w słowa nieprzypadkowe?

Marta Gęsigóra