Mimo że „Bukareszt. Kurz i krew” czyta się znakomicie, mam wątpliwości.
Na swoje usprawiedliwienie powinnam na początku zaznaczyć, że nigdy w Rumunii nie byłam. Że sięgnęłam poń ze względu (praktycznego) na planowany za dwa miesiące wyjazd. Krótki. Może pierwszy, może pierwszy i ostatni. Krótki i niezobowiązujący. Wypoczynkowy. Taki, który nie pozwala na zatrzymanie się na dłużej, dokładne przyjrzenie się, zbadanie, zastanowienie.


Coś mi się w tym, co przeczytałam, nie podoba. I trudno mi to wyjaśnić. Nie czytam reportaży, nie znam się na tym gatunku, nie mam wyczucia, ale nie mam przekonania do takich hybryd jak „literacki reportaż”. To, co mi się nie podoba, to dramatyzowanie. Nędzy i fatalizmu. Jak mniemam, pisarka poświęciła dużo czasu na to, żeby się od tej domniemanej (vide: przegląd interpretacji Jagniątka) rumuńskiej cechy narodowej zdystansować, ale nie wiem na ile świadomie, na ile mimowolnie – wpada w jego pułapkę. Daje mu się omamić, w konsekwencji próbuje omamić i mnie.

Jak to się odbywa? Otrzymuję Bukareszt z całym inwentarzem – przestrzeń i jej uczestników jako naród poddany jego losowi, jego dziedzictwu, bierny, ale pogodny, ba, skłonny do wyszukanych żartów na własny temat. Obraz przejmujący i ostatecznie dość smutny, nędzny. Nędza. Słowo-klucz.


Dlaczego ta nędza tak zafascynowała autorkę? Tego nie wiem, bo mi tego nie wyłożyła, bo tego nie wyczytałam. Ale nie będę twierdzić, że tego tam nie ma. Ja tego nie znalazłam. Dlaczego ta nędza jest tak fascynująca, dlaczego to, co zwichnięte, jest, jej zdaniem, tak szczególnie godne uwagi, wciągające? (Bo tak generalnie to przecież wiemy, że bywa.) Co jest pierwsze – awers czy rewers – jaka jest druga strona nędzy i fatalizmu i dlaczego jest tak zdominowana przez pierwszą? Gdzieś zagubiła się proporcja, choć wynika to zapewne z tego, że w takim kraju jak Rumunia klasyczne kategorie nie funkcjonują z wielu różnych względów, które autorka w nazbyt wycyzelowanym literacko stylu opisała (tak, że styl nieznośnie wadził się z treścią o pierwszeństwo głosu). Ale jeśli ta druga strona, ten rewers jest zdominowany przez smutny, dramatyczny, nędzny awers, to dlaczego mam się dać zafascynować smutnym tego urokiem? Bo jaki jest ten urok, w czym tkwi jego sedno? Rozbabrała Rejmer to wszystko jeszcze raz, co rzekomo w Rumunii było i jest rozbabrane, nadpsute, straumatyzowane i niewyleczone. Mam teraz przewrotne poczucie, że jadę tam szukać zdrowej tkanki tych smutnych ludzi w smutnym kraju o, jak mniemam, wyjątkowych walorach geograficznych. Kraju, który jest i piękniejszy i bardziej smutny niż Polska, która jest w tym wszystkim, co nas łączy, przeciętna. Może Rumunia jest nieprzeciętna w tym, w czym Polska była i jest tak przeciętna i dlatego tak nas, niektórych tam ciągnie. Może.


Konkluzja, że w Rumunii nie znajdzie się łatwego piękna mnie nie satysfakcjonuje, chciałabym się dowiedzieć, czym jest to piękno, jak go szukać, dostać więcej wskazówek, aniżeli nabyty z lekturą precyzyjny czujnik nędzy i absurdu. Chciałoby się rzucić w recenzyjną przestrzeń komunał, że dostrzeganie piękna jest zawsze najtrudniejsze. Zapamiętuję sobie słowa, że „Bukareszt zbiera grzechy całej Rumunii, żeby reszta kraju pozostała piękna”. To dobra wskazówka – moja podróż rozpoczynać się i kończyć będzie właśnie w Bukareszcie. Czym się jednak różniło będzie to piękno bukaresztańskie od pozostałego rumuńskiego piękna?

Moje wątpliwości mają naturę praktyczną – jak „cieszyć się” Rumunią, jak nie ulec pesymizmowi i fatalizmowi i nie nabawić się depresji. Zwłaszcza, że Rumunia dla Polaka jest przypuszczalnie znacznie mniej egzotyczna niż dla sąsiada z Niemiec.
Zapewne trzeba się lepiej przygotować, wolałabym żeby Rejmer w swojej książce wyraźniej odesłała mnie do Ciorana, odsłoniła go jako poważny kontekst. Choć tak minimalnie jak to zrobiła z Hertą Muller, powołując się na nią kilkakrotnie. Jej głęboka empatia mi jakoś nie wystarcza. Pewnie ze względu na ten styl, który wadzi się z treścią nieznośnie. Jakby szukała za każdym razem tej adekwatnej formy, tej idealnej proporcji i często wykolejała się po drodze. Tak, że można by napisać recenzję w oparciu o te wykolejenia (przede wszystkim patetyczne). Jednak – i mimo – jest to wciągający i momentami bardzo wzruszający obraz jakiejś Rumunii (bo też jakiejś pełności obrazu tego miasta mi ostatecznie zabrakło), która domaga się uwagi, a uwaga ta może przynieść nam wiele korzyści wiedzowych i satysfakcji estetycznych.

Mimo że „Bukareszt. Kurz i krew” czyta się znakomicie, mam wątpliwości.
Na swoje usprawiedliwienie powinnam na początku zaznaczyć, że nigdy w Rumunii nie byłam. Że sięgnęłam poń ze względu (praktycznego) na planowany za dwa miesiące wyjazd. Krótki. Może pierwszy, może pierwszy i ostatni. Krótki i niezobowiązujący. Wypoczynkowy. Taki, który nie pozwala na zatrzymanie się na...