Dzisiaj buntować się już nie ma przeciwko czemu. Demokracja i kapitalizm sprawiły, że nie ma już z czym wojować. Koniec komunizmu równa się zatem końcowi punku. Jednak książka Jaroslava Rudisa wcale nie traktuje o przebiegu tego zjawiska w stolicy Finlandii. Helsinki to bar, którego właścicielem jest jeden z głównych bohaterów książki, Ole, mieszkający gdzieś współcześnie w jakimś przygranicznym mieście Niemiec Wschodnich. Jego bar jest być może ostatnim takim miejscem, gdzie czas płynie w duchu punkowych ideałów. Spotykają się tu życiowi nieudacznicy, przegrani, którym nowy system niewiele ma do zaoferowania. Równorzędną bohaterką książki jest Nancy, zbuntowana nastolatka z Jesenika na czeskim Śląsku. Historię jej dorastania pod koniec lat 80. poznajemy z pozbawionych interpunkcji zapisków w dzienniku. Narracja Nancy i opowieść o Ole płynnie się przeplatają, dając wyczerpujący obraz absurdalnych realiów, w których przyszło im dorastać.

Rudis pisze o czasach, kiedy muzyka dawała siłę przetrwania, a przynależność do subkultury była sposobem na opór i bunt wobec rzeczywistości niedającej żadnych perspektyw. Podobnie jak alkohol, narkotyki i przygodny seks. W tym się można było zatracić, to pozwalało nie zwariować w obliczu Czarnobyla i politycznych prześladowań. Dorastanie w komunistycznym kraju było barwne, tego nie można zaprzeczyć. Zwłaszcza, jeśli było się punkiem, jak Ole, samozwańcza reinkarnacja Sida Viciousa z Sex Pistols, i Nancy. Rudis odmalowuje blaski i cienie tamtych lat z nostalgią, przywołując klimat ogólnej beznadziei i powszechnego marazmu. Jego powieść to typowa słodko-gorzka czeska literatura, w której jeśli pojawia się śmiech, to raczej przez łzy. Pozornie ponury, ciężki klimat wcale jednak nie przybija, lecz bardzo wciąga. Na brawa zasługuje kreacja postaci Nancy, z której Rudis uczynił typową młodocianą anarchistkę wiernie oddając charakterystyczne dla jej wieku rozterki i slangowy język, którym się posługuje. Jednocześnie jest to postać na wskroś stereotypowa.

A jak ma się punk, czy szerzej mówiąc, bunt dzisiaj? To pytanie też zostaje podjęte przez Rudisa. Swój sposób na bunt ma córka Olego, która chwyta za koktajle Mołotowa w proteście przeciwko „atrakcyjnym ludziom”. Nienawidzi ich fałszywych niby-miłych, niby-wyrozumiałych, niby-mądrych uśmiechów i ich wypolerowanych, ręcznie szytych skórzanych butów i dobrze skrojonych drogich szmat, które udają, że wcale nie są drogie, a które zrobiły dzieci w Chinach (…), ich pustej słownej sraki o medytacji, rodzinie, ekologii, tolerancji i zrównoważonym rozwoju, (…) ich wspólnego żalu z powodu trzęsienia ziemi na drugim końcu świata” i tego, że „wierzą, że oni nigdy nie umrą, a wieczorem na znak niby-współczucia wszyscy w tej samej pikosekundzie zapalą w oknie bioświeczkę (…). A więc już nie przeciwko systemowi, ale przeciwko konsumpcyjnemu społeczeństwu - nadal jest się przeciwko czemu buntować. Smutne tylko, że dla współczesnych punków, którzy odwiedzają bar Olego najważniejszym problemem do rozwiązania jest jak zrobić sobie irokeza, żeby nie opadał.

Zastanawiam się, jak odbierać „Koniec punku w Helsinkach”. Jako hołd dla orędowników anarchii czy raczej ich krytykę. Wszak „pancury” z powieści Rudisa to małolaty, których życie sprowadza się do negacji wszystkiego i wiecznej zabawy, a nie konkretnych działań. Jak pokazuje przykład Olego i jego znajomych ta droga prowadzi donikąd, a wywalczona wolność i tak jest rozczarowująca. Brak pomysłu na życie, brak pieniędzy, brak rodziny – tak kończą walczący z systemem? To chyba trochę zbytnie uproszczenie. Niemniej, „Koniec punku w Helsinkach” jest powieścią, z którą naprawdę warto się zapoznać i samemu ocenić, czy ten cały bunt miał (i ma) jakiś sens.

Malwina Sławińska