Wydana niedawno przez Krytykę Polityczną „Encyklopedia polskiej psychodelii” to książka początkowo budząca nadzieje, potem niezła, a w końcu trochę rozczarowująca. Jak głoszą entuzjastyczne hasła na obwolucie, wiedzy tutaj zawartej nie pozna się w szkołach – chyba zresztą niebezzasadnie. Podstawa programowa kształcenia nie przewiduje wszak omawiania dorobku artystów, z trzema wieszczami na czele, w kontekście środków działających na ośrodkowy układ nerwowy. A może powinna? Choćby wspomnieć, tak aby nie przemilczać? Temat to na dłuższą dyskusję z wielu powodów, a między innymi takiego, że – jak podaje Sipowicz – nie na Witkacym kończą się u znanych literatów (i nie tylko) eksperymenty psychodeliczne.

Tytuł wskazuje na pole rodzime, trochę błędnie, bo zakres tematyczny książki jest szerszy. Przede wszystkim mamy tu obszerny wstęp zawierający rozdziały skoncentrowane na historii psychodelików w różnych kulturach, religiach, literaturze i muzyce światowej. Szczególnie interesujące są teksty dotyczące doświadczeń psychodelicznych w czasach najdawniejszych. Sipowicz wspomina o różnych koncepcjach, mniej lub bardziej niesamowitych, jak choćby o teorii uznającej psychodeliki za brakujące ogniwo łańcucha ewolucji. Dalej jest o praktykach szamanów, Dionizosie Muchomorowym, druidach, niszczeniu przez chrześcijaństwo dawnej wiedzy, w tym odchodzeniu w zapomnienie kultu Wielkiej Matki. Oprócz pokaźnej ilości informacji, znaleźć można tu mnóstwo tytułów dostępnych na rynku publikacji – pierwsze rozdziały to prawdziwe kompendium wiedzy na temat substancji psychodelicznych.

Dawniej doświadczenia psychodeliczne traktowano z estymą, nie jako rozrywkę, a obcowanie z sacrum. Szamani, druidzi czy też inni przedstawiciele „widzących więcej” przechowywali receptury, które umożliwiały otwarcie umysłu na przeżycia w normalnych warunkach niedostępne, a ważne i potrzebne. Taki obraz świata (i tęsknota za nim) wyłania się z książki Sipowicza, podparty między innymi nawiązaniami do mitów i archetypów w rozumieniu Carla Junga. Przeciwstawiony mu zostaje system materialistyczny, schrystianizowany świat ogłupiaczy w postaci alkoholu i mass mediów. Tymczasem – wchodząc już na grunt Polski i okolic – tradycja korzystania ze środków poszerzających świadomość sięga całych wieków wstecz, tyle że została, tak jak Wielka Matka, skreślona i zapomniana.

Rozdział o kontrkulturze zawiera wiadomości związane z wpływem psychodelików na odkrycia i rozwój technologii (nieprzypadkowe logo i nazwa Apple) oraz muzykę. Pod szyldem literatury światowej nie mogło zabraknąć beatników i Huxleya. W końcu, za etnobotaniką, pojawiają się nasi wieszcze. Wszyscy trzej gustowali w psychodelikach, a w ślad za nimi poszli artyści Młodej Polski. To oczywiście nie wszystko, bo dalej, po piewcy peyotlu Witkacym, przychodzi czas na Mirona Białoszewskiego i Lema, a stąd blisko już do Dicka, o którego eksperymentach słyszeli chyba wszyscy. Jeśli nie, jest okazja do nadrobienia. Jak widać, jest też o czym pisać, bo temat wdzięczny. Szkoda zatem, że w okolicach sztuki współczesnej książka nadmuchana zostaje fragmentami prozy i poezji, zaś treści merytorycznej ubywa. Bo o ile wklejenie relacji takich jak opis stanu umysłu po zażyciu peyotlu przez Witkacego czy eksperyment z LSD męża Wisławy Szymborskiej, Adama Włodka, ma uzasadnienie, tak wiele innych wypisów to tylko sztuczne rozciąganie książki i portfela.

„Encyklopedia…” umiejętnie pokazuje, że psychodeliki to nie tylko boom w latach 60. XX wieku i nie tylko domena poszukujących natchnienia artystów. Niestety, zupełnie interesujące fragmenty funkcjonują tu wraz z tymi, które proszą o dokładniejszą redakcję. Stąd pewne rozczarowanie.

Sylwia Kluczewska