Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Realistyczne smęty, propagujące mit spiżowego prawa płac. Szkodliwy potworek, na cmentarzysko historii.

Realistyczne smęty, propagujące mit spiżowego prawa płac. Szkodliwy potworek, na cmentarzysko historii.

Pierwsze sześć rozdziałów jest ok, potem zaczyna się bełkot ignoranta.

Pierwsze sześć rozdziałów jest ok, potem zaczyna się bełkot ignoranta.

Książka „Na Mieliźnie : Gospodarka Polski w latach 2020-2022 (z polityką w tle)” Dariusza Filara nawiązuje tytułem do jego poprzedniej publikacji pt. „Na błędnym kursie : Polityka i gospodarka Polski w latach 2015-2020”. Mimo tego jest to samodzielne dzieło i nie wymaga czytania swojej poprzedniczki. Autor, wbrew podtytułowi, musi sięgać po fakty i dane z całego okresu rządów PiS-u, bo sporo informacji nabiera znaczenia dopiero w szerszym kontekście, a jak na wytrawnego literata przystało, Dariusz Filar stara się opisywać wszystko możliwie jak najprostszym, najbardziej zrozumiałym językiem. Dzięki temu, mimo że tytuł skupia się na kwestiach ekonomicznych, sięgnąć po niego może każdy czytelnik zainteresowany polską polityką, nawet jeśli nie posiada przygotowania z zakresu nauk ekonomicznych.

„Na mieliźnie” to doskonały przewodnik po zniszczeniach w prawie i gospodarce, których dokonało przez ostatnie siedem lat Prawo i Sprawiedliwość. Na wstępie Autor zwraca uwagę, że w rankingu Doing Business spadliśmy z 24 miejsca w 2017 r. na 40 miejsce w 2020 roku. Tymczasem nasi nadbałtyccy sąsiedzi zajęli dużo wyższe pozycje, niż my kiedykolwiek – Litwa 11 miejsce, Estonia 17, Łotwa 18 – nie można więc tego tłumaczyć koniunkturą albo geografią. Podobnie w Index of Economic Freedom spadliśmy z 69,3/100 punktów w 2016 roku do 68,7 punktów w 2022, co oznacza, że Polska stała się krajem o gospodarce „umiarkowanie wolnej”. Tymczasem Estonia ma aż 80 punktów i jest jednym z najprzyjaźniejszych przedsiębiorczości państw na świecie.

Szkoda, że Filar nie sięgnął też po rankingi praworządności, czy demokracji, bo lista wydarzeń, które miałyby wpływ na wynik, jest naprawdę długa. Nie sposób na jednym wydechu wyliczyć: wielokrotne łamanie Konstytucji, naruszenie trójpodziału władzy, obniżenie poziomu praworządności i niezależności sądów w Polsce, demontaż apolitycznej służby cywilnej, odsunięcie od dowodzenia siłami zbrojnymi najkompetentniejszych kadr, ograniczenie pluralizmu i wolności mediów, przekształcenie związkowców z NSZZ „Solidarność” w prorządowych klakierów, zablokowanie inwestycji, destabilizacja finansów publicznych, zepsute relacje z Komisją Europejską, czy upartyjnienie spółek Skarbu Państwa. Tak samo nie sposób na niecałych 200 stronach opisać wszystkich plag pisowskich, więc zrozumiała jest decyzja autora, by ograniczyć się do spraw jak najściślej związanych z gospodarką.

Z ciekawych informacji warto wspomnieć o obietnicy PiS-u z 2015 roku, że w 2020 Polska osiągnie stopę inwestycji w wysokości 25% PKB. Średnia stopa za lata 2008-2015 wynosiła 20,5%, więc teoretycznie brzmiało to, jak coś osiągalnego. Tymczasem, dzięki nieprzemyślanym decyzjom rządu, stopa ta wynosiła po 17-18%, aż w 2020 roku osiągnęła 16,6%. Dla porównania średnia stopa krajów UE wzrosła z 20,8% w 2016 do ponad 22% w 2020. Znów widać jak na dłoni, że to sprawka ludzi kierujących naszym państwem, a nie żadnych czynników zewnętrznych. Nie przeszkodziło to jednak Jarosławowi Kaczyńskiemu stwierdzić, że to wina przedsiębiorców, bo rzekomo z przyczyn politycznych nie podejmują zyskownych dla nich przedsięwzięć (sic!). Analizy wskazują winę nie złośliwych biznesmenów, a niestabilności i nieprzewidywalności systemu gospodarczego, niedostateczne uwzględnienie w tym systemie ulg inwestycyjnych, niespójność prawa i rozwlekłość postępowań sądowych, szybki wzrost płacy minimalnej oraz zbyt wczesne odchodzenie na emeryturę wykwalifikowanych pracowników. I stopa inwestycji w Polsce, byłaby jeszcze niższa, gdyby nie multum nietrafionych inwestycji publicznych, które Filar omawia w książce.

Inne przykuwające wzrok informacje to wzrost długu publicznego z 921,4 mld złotych od końca 2015 roku do 1410,5 mld na koniec 2021 roku oraz wzrost wydatków sztywnych, czyli takich, które wynikają ze zobowiązań przyjętych ustawami i których nie można się tak łatwo pozbyć, z 75% do 80% budżetu. Premier Morawiecki chwalił się w połowie 2021 roku nadwyżkami w budżecie, podczas gdy to tylko i wyłącznie efekt kreatywnej księgowości np. zastąpienia klasycznych dotacji pieniężnych dla różnych podmiotów obligacjami skarbu państwa. W samym roku 2021 pozwoliło mu to ukryć wydatki o wysokości aż 21 mld złotych, ale przecież oznacza to wyższe wydatki w kolejnych latach – w 2023 roku jest to nawet dodatkowe 40 miliardów, o jakie wzrośnie koszt obsługi długu publicznego.

Nie zniechęca to jednak PiS-u, który wręcz intensyfikuje wysiłki na rzecz zadłużania państwa. W 2020 roku, tłumacząc się covidem, zawiesił stabilizującą regułę wydatkową (SRW), która ogranicza wzrost wydatków publicznych w stosunku do poprzedniego roku do wielkości wynikającej z przemnożenia średniookresowego realnego tempa wzrostu PKB przez cel inflacyjny NBP (2,5%). Zawieszenie SRW miało być tymczasowe, a ciągnie się już czwarty rok i PIS zmienił w nim cel inflacyjny na średnioroczny wskaźnik inflacji w mijającym roku. Z racji tego, że inflacja jest ostatnio bardzo duża, może to oznaczać nawet kilkanaście punktów procentowych różnicy, a więc również wzrost wydatków o kilkanaście p.p.

Dalej Filar omawia kwestie długu krytego, spadek samodzielności samorządów przy faszyzującej narracji wzrostu sprawczości państwa, przyczyny wysokiej inflacji i kłamstwo putinflacji, systemowe przymuszanie banków do finansowania długu publicznego zamiast prywatnych inwestycji, nacjonalizacje banków, energetyki i problemów związanych z transformacją energetyczną, winę PiS-u za powstanie Agrounii, programy socjalne i wiele wiele innych.

Lektura jest naprawdę godna uwagi, zwłaszcza że wbrew pozorom nie jest to jakaś zwykła polityczna agitacja. Czasem przedmiotem krytyki staje się rząd PO-PSL, bo to nie jest tak, że przed nastaniem rządów PiS-u polska gospodarka była w idealnym stanie. Jednakże nawet jak porównamy niechlubne osiągnięcia poprzedniego rządu z tym, czego w ostatnich latach dokonali ludzie Kaczyńskiego, to uderzy nas ogrom szkód, których ewentualna naprawa zajmie nam lata.

Warto też w okresie przed wyborami porównać dawne obietnice PiS-u ze współczesnymi obietnicami innych państw np. Lewica obiecywała ostatnio, jak PiS w 2015 roku, aż 25% PKB inwestycji. W obecnej sytuacji widać na dłoni jak bardzo nierealne jest spełnienie tego postulatu przez to ugrupowanie, zwłaszcza, że osiągnęło ono największą zgodność z partią rządzącą w sejmowych głosowaniach.

Książka „Na Mieliźnie : Gospodarka Polski w latach 2020-2022 (z polityką w tle)” Dariusza Filara nawiązuje tytułem do jego poprzedniej publikacji pt. „Na błędnym kursie : Polityka i gospodarka Polski w latach 2015-2020”. Mimo tego jest to samodzielne dzieło i nie wymaga czytania swojej pop...

Rozwiń

Zwiń

Bertrand de Jouvenel to bardzo ciekawa postać. Socjalista, który został liberałem, by potem znów stać się socjalistą, a jeszcze później znów liberałem.

Jego poszukiwania prawdy zaskarbiły mu szacunek Friedricha Hayeka, który zaprosił go do prestiżowego stowarzyszenia Mont Pelerin, zrzeszającego myślicieli i działaczy liberalnych. Traktat o władzy, wydany oryginalnie po francusku w 1945 roku, to jego najważniejsze dzieło, a w Polsce ukazało się w 2013 roku. Bezpośrednią inspiracją dla napisania tej książki była bez wątpienia II wojna światowa, której rozmiary i charakter były czymś niewyobrażalnym przed jej wybuchem, ale co zdaniem autora jest w gruncie rzeczy logiczną konsekwencją długiego procesu ewolucji koncepcji władzy.

Różne i na pierwszy rzut oka przeciwstawne teorie np.wywodzą się w rzeczywistości z tego samego pnia: idei suwerenności tj. idei, że istnieje gdzieś prawo, któremu podlegają wszystkie inne prawa. Władza ma stanowić emanację naczelnego suwerena, niezależnie czy jest nim Bóg, czy społeczeństwo. Musi być wcieleniem jego woli, a jej legitymizacja jest wprost proporcjonalna do zakresu, w jakim te warunki są spełnione. Oznacza to, że można potencjalnie wskazać dla danego państwa i momentu historycznego czy władca spełnia jakieś religijne, czy społeczne kryteria. Wielu teoretyków suwerenności opracowywało sposoby ograniczenia władzy, ale prędzej czy później takie teorie suwerenności traciły swoją moc kierowania na dany cel, jakimi były zgodność z wolą boską, czy służenie dobru powszechnemu. Stawały się zaledwie retorycznymi i symbolicznymi odskoczniami dla władzy, dostarczającymi jej pomocy niewidzialnego suwerena, z którym się zaczynała utożsamiać. Władca twierdził, że jego własna wola to wola Boga, czy społeczeństwa i zamiast im służyć, sam stawał się ostatecznym wyznacznikiem tego, co dobre, sprawiedliwe itd.

Teoria boskiej suwerenności w czasach jej świetności (XI-XIV w.), to głównie powtarzanie formuły św. Pawła, że „każda władza pochodzi od Boga”, ale nie w celu podporządkowania ludzi władzy, a raczej władzy Bogu. Jak przekonuje de Jouvenel, średniowieczna władza była najczęściej dzielona z innymi instytucjami, ograniczona i przede wszystkim nie była suwerenna. Tzn. hierarchicznie może król i był najważniejszy, ale nie był traktowany jako źródło i twórca praw „niższych” np. ustanowionych przez różne formy zgromadzeń właścicieli ziemskich, czy po prostu prawo zwyczajowe. Monarcha sam podlegał różnym prawom i nie mógł ich zmienić – w pewnym sensie można powiedzieć, że to spontaniczne i organicznie uformowane prawo było suwerenem.

Władcy dążący do zwiększenia swojej potęgi musieli wejść w konflikt z teorią boskiej suwerenności, by móc wyrwać się spod jarzma Kościoła. Tak zrobiono miejsce dla teorii suwerenności ludu (Marsyliusz z Padwy) i z czasem nawet jezuici (Mariana, Bellarmin, Suarez), zaczęli zaprzeczać idei bezpośredniego namiestnictwa danego ludziom od Boga, głosząc, że to wspólnota ustanawia władzę. Z kolei wspólnotę według nich stanowi wyrażona lub dorozumiana konwencja.

Nie będzie przesadą stwierdzenie autora, że koncepcja umowy społecznej miała już dość zaawansowany kształt 100 lat przed Janem Jakubem Rousseau. De Jouvenel omawia szczegółowo jego wpływ, a także Hobbesa, Spinozy, Fichtego, czy Hegla, na rozwój przekonania, że władcy realizują wolę ludu. Oczywiście przybiera to czasem absurdalne kształty i infantylne tłumaczenia, że jak władca robi coś źle, to realizuje prywatne interesy, a jak robi coś dobrze, to wtedy jest spełnieniem jakiejś Woli Powszechnej pisanej wielkimi literami.

Teoria Bożej suwerenności, czy pierwsze wersje teorii suwerenności ludu były koncepcjami nominalistycznymi. Oznacza to, że traktowały społeczeństwo jako zbiór jednostek, co gwarantowało w jakimś zakresie ochronę ich praw. Z czasem jednak, nie bez małego wpływu organicznych teorii społeczeństwa, budujących fałszywe analogie między biologią a naukami społecznymi, nominalizm ustąpił na rzecz tzw. realizmu metafizycznego. Potocznie realizm kojarzy nam się z jakimś zdrowym rozsądkiem, tymczasem tutaj oznacza to coś możliwie najbardziej odległego zdrowego rozsądku mianowicie przekonanie, że byty ogólne istnieją w jakiś realny sposób. W zastosowaniu realizmu metafizycznego do społeczeństwa uznajemy społeczeństwo za jakiś byt istniejący wręcz samodzielnie, niezależnie od jednostek, rządzący się jakimiś własnymi prawami, celami i wartościami.

Dość powiedzieć, że rewolucja francuska, a potem wojny napoleońskie rozprzestrzeniły po Europie realistyczną koncepcję społeczeństwa, którą podchwycili szczególnie niemieccy idealiści i wzniecili nacjonalizmy, których skutki poznaliśmy zwłaszcza w I połowie XX wieku.

Zarysowałem tu tylko jeden z wielu wątków obecnych w książce, więc jeśli chcecie przyjrzeć się szczegółom tego, co tu zreferowałem, oraz chcecie poznać więcej teorii władzy, historię rozwoju demokracji czy prób ograniczania władzy, to zachęcam do lektury.

Bertrand de Jouvenel to bardzo ciekawa postać. Socjalista, który został liberałem, by potem znów stać się socjalistą, a jeszcze później znów liberałem.

Jego poszukiwania prawdy zaskarbiły mu szacunek Friedricha Hayeka, który zaprosił go do prestiżowego stowarzyszenia Mont Pelerin, zrzesza...

Rozwiń

Zwiń

Egoistyczne powody, żeby mieć więcej dzieci, to kolejna po Edukacji pod lupą i Otwartych granicach znakomita książka amerykańskiego ekonomisty Bryana Caplana wydana w języku polskim.

Wbrew temu, co może sugerować tytuł, książka nie skupia się na demografii i na argumentacji typu „musisz rodzić więcej dzieci dla narodu”, „kto będzie pracować na nasze emerytury?”, „kto poda ci szklankę wody na starość?”. Te wątki pojawiają się gdzieś na chwilę w książce, ale nie są jej główną osią i raczej przytoczone są z chęci nakreślenia jak najszerszego obrazu przez autora.

Najważniejsza wiadomość od Caplana do czytelników brzmi: mądre wychowanie dzieci nie stanowi tak dużego kosztu czasowego, jak ci się wydaje, więc zastanów się raz jeszcze, ile chcesz mieć potomków, bo może zechcesz mieć ich więcej. Autor opiera swoje przekonanie na badaniach przeprowadzonych na reprezentatywnej próbie bliźniąt jednojajowych, z których jedno żyło z biologicznymi rodzicami, a drugie z rodzicami adopcyjnymi. Każde pytanie badawcze zadane było z dużą ostrożnością i z uwzględnieniem różnych sytuacji, czasów i środków. Badaniami zajmowali się lekarze, psychologowie, ekonomiści, socjologowie i inni. Zgromadzili ogromny i przede wszystkim spójny zasób wiedzy na temat podobieństwa rodzinnego i wyniki nie pozastawiają złudzeń. O ile małe dzieci są podobne i do rodziców adopcyjnych i biologicznych, tak w większości przypadków, gdy dzieci dorastają, tracą podobieństwo do rodziny adopcyjnej. Mowa oczywiście nie o wyglądzie, ale o charakterze, temperamencie, inteligencji, różnych talentach, wykształceniu, zarobkach, poczuciu szczęścia i poczuciu własnej wartości, a nawet światopoglądzie.

Trzeba zaznaczyć, że wyniki badań dotyczą tylko dzieci z krajów rozwiniętych, a rodziny adopcyjne muszą reprezentować jakiś poziom materialny i kulturowy, by otrzymać prawa do opieki nad dzieckiem. Być może, gdyby nie porównywano bliźniąt, z których i jedno, i drugie mieszka w Szwecji, a zbadano by przypadki, gdy jeden z bliźniaków wychowuje się w USA, a drugi na Haiti, to różnice byłyby większe.

Jeśli chcesz, by Twoje dziecko wyrosło na porządnego człowieka, to… prawdopodobnie zrobiłeś już najważniejsze i przekazałeś mu swoje geny. Nie ma potrzeby, by rodzic, kolokwialnie mówiąc, biegał wokół dziecka, chuchał, dmuchał i woził je na milion zajęć dodatkowych. Niektórych dodatkowych aktywności twoje dziecko może nawet nie lubi i nigdy nie będzie w nich dobre. Nie musisz też przesadnie dbać o bezpieczeństwo dziecka poza domem. Rodzice ulegają iluzji, że jest więcej napaści, kradzieży, pedofilii czy narkomanii, bo częściej o tym słyszą we współczesnych i łatwo dostępnych mediach, nastawionych na wzbudzanie silnych emocji. Caplan przekonuje, że statystyki policyjne jasno mówią, że dziś jest o wiele bezpieczniej niż kiedyś. Ma oczywiście na myśli USA, ale w Polsce to stwierdzenie też jest prawdziwe.

Każde zawożenie dziecka na zbędne zajęcia np. niesprawiające mu przyjemności, czy niepotrzebne odprowadzanie go do szkoły, podczas gdy trafiłoby do niej samo, to czas tracony przez rodzica. W 1965 roku amerykańskie, niepracujące gospodynie domowe poświęcały swoim dzieciom 10 godzin tygodniowo. Mowa tu o pełnym zaangażowaniu typu czytanie dziecku – czytanie samemu na kanapie, podczas gdy dzieci obok bawią się klockami, nie jest tu wliczane. W 2002 roku to zaangażowanie bezrobotnych kobiet wyniosło już 13 godzin tygodniowo. Z kolei pracujące zwiększyły zaangażowanie z sześciu godzin w 1975 r. do 11 godzin w 2000 r. Jednocześnie rodzice w 2000 roku spędzali ze sobą 25% mniej czasu niż w 1975 r., co z pewnością nie pozostało bez wpływu na jakość ich związków i rosnącą liczbę rozwodów.

Jeśli chcesz więc poprawić jakość swojego życia i swojej rodziny, nie musisz rezygnować z pierwszego czy kolejnego dziecka. Musisz przede wszystkim się uspokoić i pozwolić sobie i dzieciom na więcej swobody. Przekonanie, że musisz poświęcać dzieciom jak najwięcej czasu, jest częścią współczesnej mitologii na temat wychowania, obecnej powszechnie w popkulturze i świadomości zbiorowej. Często przytacza się różne badania, jakoby posiadanie dziecka obniżało zadowolenie z życia. Przykładowo spytano ludzi, jak spędzili dzień i jak każda z wymienionych rzeczy wpłynęła na ich samopoczucie. Na 16 aktywności wychowanie dzieci było dopiero na 12 miejscu, co miało pokazać, że decydowanie się na dziecko to jakieś szaleństwo, ale spędzaniu czasu z dziećmi i tak było wyżej, niż prace domowe i praca zawodowa czy lwia część dnia. To, że ludziom większą przyjemność od siedzenia z dzieckiem sprawia współżycie albo jedzenie, to nie znaczy, że opieka nad dziećmi jest czymś strasznym.

Inne badanie przytaczane przez Caplana pokazuje, że pierwsze dziecko obniża poczucie szczęścia rodzica średnio o 5,6 punktów procentowych. Kolejne dużo mniej, bo zaledwie o 0,6 punktu procentowego, ale wciąż obniża. Tymczasem małżeństwo statystycznie zwiększa poczucie szczęścia aż o 18 p. p., więc statystyczne małżeństwo z dziećmi jest bardziej zadowolone z życia, niż bezdzietni single. W innym badaniu zapytano rodziców wprost, czy gdyby mogli przeżyć jeszcze raz swoje życie, to czy zdecydowaliby się na dzieci. 91% rodziców odpowiedziało twierdząco, zaś 7% przecząco. Z kolei aż 2/3 czterdziestolatków bezdzietnych z wyboru przyznało, że żałuje swojej decyzji.

Warto zaznaczyć, że autor adresuje książkę do ludzi przynajmniej zastanawiających się, czy chcą mieć dzieci. Nie ma na celu przekonać ludzi pewnych swoich planów, a jedynie namówić już częściowo przekonanych do rodzicielstwa, by mieli więcej dzieci. Nie narzuca nikomu swojego światopoglądu i nie twierdzi, że każdy powinien mieć dzieci. Ale jeśli choć trochę się zastanawiasz nad kwestią poszerzenia rodziny, to Caplan chce ci pomóc podjąć racjonalny, zgodny z faktami wybór. Dlatego też kilkakrotnie przestrzega w swoim dziele przed błędem myślenia o rodzicielstwie w kontekście tylko i wyłącznie pierwszych lat życia syna czy córki. Gdy idziesz do sklepu na zakupy, to musisz ich wielkość zaplanować tak, by starczyło ci produktów do momentu, gdy będziesz mógł/będziesz chciał iść do sklepu ponownie. Nie możesz podejmować decyzji zakupowych tylko na podstawie tego, że 10 minut temu zjadłeś obiad i nie jesteś już głodny – wyjście ze sklepu z pustymi torbami tylko i wyłącznie na podstawie twojej aktualnej sytości byłoby irracjonalne. Tak samo nie możesz planować liczby dzieci, kierując się aktualnym „przesytem” w kwestii ich płaczu czy psocenia. Gdy osiągną wiek nastoletni, będziesz żałować, że nie mają dla ciebie więcej czasu, a jak dorosną i się wyprowadzą, to z utęsknieniem będziesz oczekiwać telefonów i wizyt. Innymi słowy „najlepsza dla ciebie liczba dzieci” zmienia się z czasem. Dwa biegające maluchy mogą się wydawać wystarczające, gdy masz trzydziestkę, ale sklep z naszego porównania może potem być nieczynny albo możesz nie mieć czasu na zakupy.

Oprócz tej przeprawy po wynikach różnych badań i przemyśleniach autora na temat rodzicielstwa, książka zawiera też poradnik „jak mieć więcej wnuków” oraz rozdział poświęcony różnym sposobom leczenia bezpłodności (niestety dość infantylny, nie rozumiejący w ogóle na czym polegają kontrowersje z np. in vitro i sprowadzające całą bioetykę do religii). Całość publikacji podsumowana jest ciekawym zabiegiem w postaci czterech fikcyjnych dialogów, pomagających utrwalić zdobytą przez czytelnika wiedzę.

Egoistyczne powody, żeby mieć więcej dzieci, to kolejna po Edukacji pod lupą i Otwartych granicach znakomita książka amerykańskiego ekonomisty Bryana Caplana wydana w języku polskim.

Wbrew temu, co może sugerować tytuł, książka nie skupia się na demografii i na argumentacji typu „musisz r...

Rozwiń

Zwiń