Od dłuższego czasu czytam książki o Hiszpanii z lat 30-tych XX wieku, szukając zrozumienia tego jak mogło dojść do straszliwej w skutkach wojny domowej. Mam przygotowaną całkiem niezłą bibliografię, z której część już poznałem. Jak do tej pory poznałem pewne fragmenty układanki ale nie byłem blisko zrozumienia. Aż tu, zupełnie przypadkiem natrafiłem na reportaże z wojennej Hiszpanii napisane przez Ksawerego Pruszyńskiego ("Wiadomości Literackie"). Okazało się też, że wydał on je, zabrane, w 1937 roku. Odnalazłem wydanie wznowienia (nie tanie!) i wreszcie mogłem się wczytać.

I odkryłem! Przede wszystkim odkryłem Ksawerego Pruszyńskiego: publicystę i reportera. Człowieka, który pisał lepiej niż Wańkowicz, choć wydawało mi się, że to niemożliwe. O ile Wańkowicz pisał dobrze, z erudycją, ale niestety czasem chyba miał tendencję do przechodzenia w epikę, przez co można mieć wątpliwość co do obiektywizmu; o tyle Pruszyński potrafi przejść w poezję ale dalej pozostawiać czytelnika przekonanym co do obiektywizmu.

Po drugie odkryłem to, czego szukałem: obraz Hiszpanii z początku wojny, pisany przez człowieka, który widzi własnymi oczyma, ale zadaje sobie te same pytanie co ja: Dlaczego? Próbuje też dać na nie odpowiedź, ale ta odpowiedź jest również zbiorem pytań. Poszukując odpowiedzi na pytanie "dlaczego?" nie oczekiwałem, że odpowiedź będzie prosta, ale czytając te reportaże zrozumiałem, że jedyną właściwą i pełną odpowiedzią są pytania. To pytania pozwalają zrozumieć o ile są właściwe. A Pruszyński potrafi właściwe pytania stawiać.

O Hiszpanii rewolucyjnej pisze tu człowiek, w którego słowach czuć człowieka myślącego: dość często jest to sympatia, często jest to przerażenie, czasem jest to zwątpienie, czasem podziw, natomiast w sumie jest to obraz czegoś co musi się skończyć źle - niezależnie od tego czy Republika (rewolucja) zwycięży czy przegra. Skończy się to źle nawet jeśli nastąpiłby rozejm (kiedy Pruszyński książkę wydawał, wszystkie opcje były jeszcze możliwe). Skończyć się to musi źle, bo doliny dzielące obie strony spłynęły zbyt wielką rzeką krwi. A do tego nikt z zewnątrz nie jest zainteresowany usunięciem tych podziałów.

Niesamowicie ważnym elementem jest zapis rozmowy z doktorem Gregorio Marañón-em, którego słowa same w sobie stanowią dużą część wyjaśnienia sprawy.

Jest wielką szkodą dla nas, że Pruszyńskiemu nie udało się dodatkowo być i pisać od strony sił Franco (choć zdaje się, że próbował), bo z tamtej strony frontu bardzo brakuje nam możliwie obiektywnych przekazów. Ale i bez tego książka jest chyba jedną z ważniejszych na temat tej wojny. I chyba - poza Polską a nawet i w Polsce - mało znaną.

A kolejne tomy reportaży i publicystyki Ksawerego Pruszyńskiego już czekają na półce. Zalecam!

Od dłuższego czasu czytam książki o Hiszpanii z lat 30-tych XX wieku, szukając zrozumienia tego jak mogło dojść do straszliwej w skutkach wojny domowej. Mam przygotowaną całkiem niezłą bibliografię, z której część już poznałem. Jak do tej pory poznałem pewne fragmenty układanki ale nie byłem blisko zrozumienia. Aż tu, zupełnie przypadkiem natrafiłem na reportaże z wojennej...