Padające w odniesieniu do tej powieści określenia - panorama II wojny światowej, mozaika - utrafiają w sedno. Panorama, bo daje szerokie spojrzenie na życie ludzi na Kresach w latach 1941-45. Mozaika - bo uwzględnia złożoność zachodzących procesów i tygiel niezliczonych interesów prywatnych, narodowych, które się tu ścierają.
Najbardziej imponuje mi Mackiewicz jako konstruktor, swobodnie splatający koleje niezliczonych osób, z których wiele pojawia się tylko na moment, inne zaś znikają i powracają wraz z rozwojem powieści. Przede wszystkim zaś jako konstruktor skomplikowanego mechanizmu, w którym zazębiają się wszystkie śrubki, kółka i trybiki, bo mechanizm to wielowarstwowy, obejmujący zarówno śrubki - czyli losy jednostek, trybiki - dzieje większych zbiorowisk ludzkich, jak i młyńskie w skali kółka procesów polityczno-społecznych. Pracuje to bez najmniejszego zgrzytu, perfekcyjnie zaprojektowane, wykonane i naoliwione. Pokłony.
Pisarstwo Mackiewicza ma dla mnie charakterystyczną, unikalną cechę. Jest bardzo wciągające, zasysa mnie bez reszty, a jednocześnie, czemu dają świadectwo fizyczne, nie metaforyczne mechanizmy, tradycyjnie składające się ze śrubek, trybików i kół zębatych - "lekka" lektura jest tylko złudzeniem, bo stosunek liczby przeczytanych stron do poświęconych na nie minut pozostaje nieodmiennie nieimponujący, co z kolei czyni imponującą treść tychże stron.
I jakie to wszystko straszne. Straszne nie w prostacki, efekciarski sposób, bo naturalistycznych opisów zbrodni tu jak na lekarstwo. Straszny jest sposób, w jaki wojna odczłowiecza, oddziela ludzi nieprawych od prawych. Tych drugich jest oczywiście mniej. I w tych warunkach giną znacznie łatwiej.

Padające w odniesieniu do tej powieści określenia - panorama II wojny światowej, mozaika - utrafiają w sedno. Panorama, bo daje szerokie spojrzenie na życie ludzi na Kresach w latach 1941-45. Mozaika - bo uwzględnia złożoność zachodzących procesów i tygiel niezliczonych interesów prywatnych, narodowych, które się tu ścierają.
Najbardziej imponuje mi Mackiewicz jako...