Odległa przyszłość. Ludzkość udoskonaliła swoje technologie i podbija coraz to nowsze światy, lecz galaktykami wstrząsają brutalne, krwawe konflikty. Kultura, zrzeszająca ludzi oraz sztuczną inteligencję, prowadzi okrutną wojnę z rasą Iridian. W tej kosmicznej jatce niszczone są planety i całe gwiazdy. Nie bierze się jeńców, a ci, którzy trafią w ręce wroga, spodziewać się mogą najbardziej wymyślnych tortur.

W samym środku konfliktu spodziewający się rychłej zagłady statek fabryczny konstruuje pospiesznie jednostkę mającą ochronić specjalny twór Kultury – Umysł – przed przejęciem go przez nieprzyjaciela. Ucieczka się udaje, jednak pojazd zostaje zniszczony, a drogocenna istota znajduje schronienie na Planecie Martwych, zamieszkanej przez rasę zmiennokształtnych Metamorfów. Nie trzeba dodawać, iż na wspomniany Umysł ostrzą sobie zęby nie tylko przedstawiciele Kultury, ale i Iridianie. Rozpocznie się szaleńczy wyścig z czasem – kto pierwszy dotrze na tę niedostępną dla śmiertelników ziemię?

Oto na scenie powieści pojawia się Metamorf Horza, specjalnie przystosowany do podjęcia owej szaleńczo trudnej i niebezpiecznej misji. Jego międzygwiezdne przygody to prawdziwy rollercoaster obfitujący w niezliczone zwroty akcji. Podobna konstrukcja fabuły czyni książkę niezwykle wciągającą, lecz zubaża nie tylko psychikę bohaterów, ale i przesłanie powieści. Trudno się dziwić – kiedy nieprzyjaciel siedzi ci na ogonie, nie czas na dysputy nad sensem życia. Liczy się jedynie przetrwanie oraz wypełnienie powierzonego zadania.

Iainowi Banksowi udaje się natomiast oddać okrucieństwo i bestialstwo międzygalaktycznego konfliktu. Autor nie szczędzi przy tym czytelnikowi drastycznych szczegółów opisów. Wyjątkowo dużo miejsca poświęca perwersyjnej „grze w zniszczenie” – zadziwiającej zabawie, która „przypomina nam bezustannie (jakbyśmy dobrze o tym nie wiedzieli!) do jak wielkiego okrucieństwa i szaleństwa bywają zdolne dwunożne istoty zbudowane ze związków węgla”. Diagnoza pisarza pozostaje więc jednoznaczna – ludzkość może wprawdzie wejść na kolejny poziom technicznego rozwoju, lecz nie zdoła wymazać starych grzechów, a wojna… wojna nigdy się nie zmienia.

Oczywiście nie spodziewajcie się dzieła zbliżonego poziomem do dokonań Lema bądź Strugackich. „Wspomnij Phlebasa” to przede wszystkim bardzo przyzwoita rozrywka, powieść o niezwykle wartkiej, niepozwalającej na chwilę nudy akcji. Czy jestem ciekawa kolejnych części tego dziesięciotomowego cyklu? Jeszcze nie wiem. Na pewno sięgnę po następny tom, jeśli będę miała ochotę na międzygwiezdną odskocznię od rzeczywistości.

Ewa Szymczak