„Mit Trzeciego Rzymu w ciągu wieków obrastał w różne wersje, od tezy, iż na tej idei wyrósł rosyjski imperializm, do poglądów degradujących mit do roli śmiesznego anachronizmu. Zawsze jednak idea Trzeciego Rzymu pociągała umysły ludzkie atmosferą wieloznaczności i patosu.”

Andrzej Andrusiewicz to bardzo znana postać. Historyk, politolog, znawca dziejów Rosji. Napisał wiele książek poświęconych historii Rosji, m.in. „Romanowowie. Imperium i familia” czy „Złoty sen. Rosja XIX–XX wieku. Sprawy i ludzie”.

Nakładem Wydawnictwa Literackiego ukazała się jego najnowsza praca pod tytułem „Trzeci Rzym.
Z dziejów rosyjskiego nacjonalizmu”. Jest to bardzo obszerna publikacja, licząca ponad pięćset stron. Całość dopełnia bogata bibliografia.

Autor postawił sobie ambitne zadanie. Postanowił opisać filozofię Moskwy jako „Trzeciego Rzymu”. Pogląd ten wpłynął na całą historię Rosji. Co więcej, Andrusiewicz dowodzi, że współcześnie jest równie popularny.

Książka została podzielona na dwie duże części. Pierwsza z nich opowiada o „Translatio Imperii”. Dowiemy się z niej, jaki związek z Moskwą miała Florencja, kim były dwie Zofie oraz skąd się wzięła idea Rzymu na Rusi. Wreszcie poznamy odpowiedź na pytanie być może najważniejsze: jak to się stało, że tym „Trzecim Rzymem” nie zostały Nowogród czy Psków, ale Moskwa?

Kolejna część została zatytułowana „Ludzie i idee”. Autor stara się przybliżyć wkład poszczególnych osób w kształtowanie się Imperium Rosyjskiego i jego ideologii na przestrzeni wieków. W tym celu poznajemy bliżej takie postacie, jak Mazepa, Katarzyna Wielka, Suworow, Stalin i Żdanow. Myślę, że nazwiska te mówią same za siebie.

W zakończeniu Andrusiewicz pisze o dziedzictwie Trzeciego Rzymu. Zastanawia się, co z niego zostało i w jaki sposób idea ta funkcjonuje współcześnie.

Reasumując, „Trzeci Rzym. Z dziejów rosyjskiego nacjonalizmu” to solidna pozycja poświęcona historii Rosji. Autor skupia się na ideach i ideologiach, które na poszczególnych etapach historii nadawały ton w państwie. Lektura wymaga od czytelnika uwagi i skupienia. Andrusiewicz często odchodzi od wykładu chronologicznego, jednak przedstawiony przez niego portret rosyjskiej duszy naprawdę jest warty poznania. Dla wszystkich interesujących się dziejami Rosji będzie to pozycja obowiązkowa.

Wojciech Sobański